رئیس امور بین الملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ آهن ایران در کنفرانس اخیر متال بولتن تحت عنوان پنجمین کنگره گندله و آهن اسفنجی جهان 4 موضوع مهم این حوزه را مورد تحلیل و بررسی قرارداد.
اولین موضوع مطرح شده درخصوص سنگ آهن ایران و اینکه این ماده معدنی با چه کیفیتی در دسترس است، بود. سه موضوع دیگر شامل تنگناهای تولید گندله و زمان رفع آنها، تولید آهن اسفنجی و عوامل موثر بر آن و بالاخره تجارت خارجی و بررسی قابلیت صادرات سنگ آهن بود که در این سخنرانی مطرح و پیرامون آن بحث و تبادل نظر شد.
کیفیت موجود سنگ آهن ایران
رئیس امور بین الملل برای آغاز این بحث اشاره‌ای به منابع سنگ آهن ایران، ذخایر و سنگ آهن مورد نیاز برای سال 2025 داشت و گفت: براساس اطلاعات انجمن سنگ آهن، میزان منابع سنگ آهن ایران 4.6 میلیارد تن برآورد میشود و ذخایر قطعی به 3.1 میلیارد تن می‌رسد. پیش‌بینی می‌گردد تا سال 2025 جمعا 1.4 میلیارد تن سنگ آهن برای تولید 55 میلیون تن فولاد نیاز باشد و باقیمانده این میزان که 1.7 میلیارد تن است تنها جوابگوی تولید 55 میلیون تن فولاد در مدت 10 سال بعد از آن یعنی تا سال 2035 خواهد بود. از این رو پیش‌بینی میشود از این سال به بعد اگر نسبت به پیدا کردن ذخایر و اکتشاف و استخراج جدیدعمل نشود، موجودی سنگ آهن کشور به اتمام برسد. بنابراین از شرکت‌های علاقمند جهت سرمایه‌گذاری و حضور در ایران و در حوزه‌های اکتشاف، استخراج و بهره‌برداری بدینوسیله دعوت می‌کنم. این نوید به آنها داده میشود که با ادامه پیشرفت‌ها در تجارت خارجی کشورو مساعد شدن و کاهش تحریم‌ها، حضور آنها برای سرمایه‌گذاری در معادن و چرخه فولادایران بیش از پیش فراهم شود.
وی اظهار داشت: بررسی کیفیت سنگ آهن ایران نشان می‌دهد عمده منابع سنگ آهن ایران دارای عیار آهن بالای 55 درصد هستند که تناژ آن به بیش از 2 میلیارد و 221 میلیون تن می‌رسد. بیش از یک میلیارد و 35 میلیون تن عیار بین 50 تا 55 درصد داشته و نزدیک به 833 میلیون تن عیار بین 45 تا 50 دارند. همچنین نزدیک به 29 میلیون تن عیار 40 تا 45 درصد و نزدیک به 19 میلیون تن هم عیار زیر 40 درصد دارند.
جعفری طهرانی خاطرنشان کرد: عمده ذخایر قطعی سنگ آهن ایران در استان کرمان، سپس در استان خراسان رضوی و در نهایت در استان یزد قرار دارد هرچند که استانهای دیگر نظیر کردستان، زنجان، مرکزی، اصفهان، فارس و هرمزگان هم دارای ذخایر خوب سنگ آهن هستند.بیشترین حجم تولید سنگ‌آهن در ایران مربوط به بخش دولتی است. بخش خصوصی سهم ناچیزی در این بین دارد. بخش دولتی در سال 2012 بالغ بر 46 میلیون تن سنگ‌آهن تولید کرد که بیشترین تناژ تولید در بین سال‌های 2008 تا 2016 محسوب میشود. هرچند که تولید سنگ‌آهن این بخش به جهت افت شدید قیمت‌های جهانی از سال 2012 کاهشی شد و به 33 میلیون تن در پایان سال 2016 رسید. می‌توان گفت بخش خصوصی ایران هم تولید را در سال2011 به 11 میلیون تن و در سال 2012 به 16 میلیون تن رساند اما بخش خصوصی هم به جهت افت بهای جهانی سنگ آهن قدرت ادامه فعالیت را از دست داد و بسیاری از معادن از سال 2014 به بعد تعطیل شدند تا آنجا که تولید این بخش در سال 2016 تنها 5 میلیون تن شد.
تنگناهای تولید گندله چه زمانی رفع میشود؟
کیوان جعفری طهرانی رشد تولید کنسانتره در بین سال‌های 2015 و 2016 را حدود 15.2 درصد، گندله 28.2 درصد، آهن اسفنجی2.4 درصد، شمش فولادی 9.5 درصد و محصولات فولادی را 19.2 درصد عنوان کرد و گفت: از ابتدای سال 2017 تا پایان فوریه تولید کنسانتره در ایران 5.5 میلیون تن ثبت شده و تولید گندله، آهن اسفنجی، بیلت و محصولات فولادی به ترتیب 4.8 میلیون تن، 2.6 میلیون تن، 2.3 میلیون تن و 0.4 میلیون تن شده است. تولید سنگ آهن ایران در سال 2016 نسبت به 2015 کاهشی بود که 4.5 درصد افت یافت و دلیل این افت تولید ناشی از بسته شدن درصد قابل توجهی از معادن بخش خصوصی در مقیاس کوچک و متوسط بوده است.
وی ابراز امیدواری کرد در سال جاری میلادی امکان افزایش تولید سنگ‌آهن دانه بندی فاین و لامپ توسط هر دو بخش خصوصی و دولتی و بویژه دولتی وجود داشته باشد.
وی ازجمله الزامات رسیدن به زنجیره فولاد در افق 1404 برای رسیدن به 55 میلیون تن فولاد را داشتن 57 میلیون تن چدن، 87 میلیون تن گندله، 86 میلیون تن کنسانتره و 168 میلیون تن سنگ‌آهن دانه بندی عنوان کرد و گفت: در بخش چدن تولید فعلی ما 28 میلیون تن است که با افتتاح برخی طرح‌ها 20 میلیون تن به این عدد افزوده خواهد شد و بنابراین 9 میلیون تن کمبود در این بخش حس خواهد شد. همینطور در بخش گندله تولید با افتتاح طرح‌ها از 38 میلیون تن به 82 میلیون تن خواهد رسید که 5 میلیون تن کمتر از مقدار مورد نیاز در افق 1404 است. کنسانتره هم با بهره‌برداری طرح‌های در دست احداث از 44 میلیون تن به 70 میلیون تن می‌رسد که باز هم کمبود 16 میلیون تنی در این بخش دیده خواهد شد و اما در بخش سنگ‌آهن بیشترین کمبود حس خواهد شد چرا که تولید فعلی 60 میلیون تن است و پیش‌بینی میشود تا سال 1404 به 130 میلیون تن برسد که عملا 38 میلیون تن کمتر از مقدار مورد نیاز در افق چشم انداز است و از هم اکنون می‌بایستی برنامه ریزی‌های لازم بعمل آید.
رئیس امور بین الملل انجمن سنگ آهن در ادامه میزان گندله مورد نیاز در منطقه MENA بجز ایران را مورد بررسی قرار داد و گفت: گندله مورد نیاز در منطقه تا سال 2018 نزدیک به 45 میلیون تن برآورد می‌گردد که با توجه به ظرفیت نزدیک به 20 میلیون تنی تولید فعلی که عمدتاً توسط Vale عمان و GIIC بحرین تولید می‌گردد و همچنین حدود 10 میلیون تن ظرفیتی که تا سال 2018 در خود منطقه منا تولید می‌گردد، هنوز 15 میلیون تن کسری وجود دارد که در زمان حال تامین آن از طریق واردات و عمدتاً از سوی LKAB سوئد صورت پذیرد. درمجموع بررسی‌ها نشان می‌دهد در ظرفیت موجود و مورد نیاز همواره تفاوت‌هایی وجود داشته و کمبود گندله همواره به چشم خورده است که حتی با افزوده شدن برخی ظرفیت‌ها، تناژ مورد نیاز و تناژ موجود در منطقه منطبق با یکدیگر نخواهند شد.
عوامل موثر بر تولید آهن اسفنجی
کیوان جعفری طهرانی موضوع عوامل موثر بر تولید آهن اسفنجی را اینگونه تشریح کرد: بررسی آمارهای ارائه شده از سوی انجمن جهانی فولاد نشان می‌دهد ایران در تولید آهن اسفنجی در رتبه نخست جهان قرار دارد. تولید آهن اسفنجی ایران در ژانویه، فوریه و مارس 2017 به ترتیب یک میلیون و 325 هزار تن، 1.2 میلیون تن و 1.4 میلیون تن بود درحالی که سایر کشورها نظیر هند، مکزیک، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر و قطر تولیدات کمتری نسبت به ایران در این مدت داشته‌اند البته هند تا پایان سال 2016 اولین تولیدکننده DRI جهان بود که از ابتدای سال 2017 ایران جای هندوستان را گرفت.
وی عوامل موثر بر تولید آهن اسفنجی را تغییر تقاضای فولاد در مناطق مختلف جهان، قیمت محصول، تغییرات اقتصادی در جهان که سبب تغییر رویکرد در استفاده از منابع مواد خام میشود و بالاخره افزایش مصرف قراضه عنوان کرد و گفت: براساس اطلاعات اداره انرژی آمریکا هزینه تولید هر تن آهن اسفنجی با استفاده از گاز طبیعی اگرچه در سال‌های 2000 تا 2008 بیشتر از هزینه تمام شده تولید با زغال کک شو بود اما از سال‌های بعد این روند معکوس شد تا آنجا که هزینه تولید آهن اسفنجی به کمک گاز طبیعی در سال 2017 به مراتب کمتر از زغال است. این فاصله قیمت در سال 2015 حدود 30 دلار بود که در سال جاری حدوداً به 25 دلار رسیده است و پیش‌بینی میشود تا سال 2030 هزینه تولید آهن اسفنجی با زغال کک شو حدود تنی 20 دلار بیشتر از گاز طبیعی شود.
رئیس امور بین الملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان فولاد ایران در ادامه معیارها و اصول موثر بر بازاریابی فولاد، محصولات فولاد، سنگ آهن و گندله و آهن اسفنجی را برشمرد و اظهار داشت: معیارهای موثر بر بازاریابی از مهندسی بازار آغاز میشود. مهندسی بازار شامل تحقیقات اولیه و ثانویه، مدلسازی اقتصادی، تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش و اعتبارسنجی کارشناسی میشود.
وی این موضوع را بدین گونه تشریح کرد: تحقیقات اولیه از دیدگاه کلان شامل بررسی اقصاد سنگ‌آهن و سایر محصولات بالادستی نظیر تولید، مصرف، عرضه و تقاضا، قیمت و آینده بازار است. در بررسی‌ها و تحقیقات ثانویه نقش بررسی تولیدکننده‌ها، مصرف‌کننده‌ها، شرکت‌های تولیدکننده موثر، نقش بازار داخلی و خارجی در تجارت و تهیه برنامه برای افزایش تولید دخیل هستند. در بخش مدل سازی اقتصادی نیز با استفاده از فاکتورهای اقتصادی و عوامل موثر بر آن، آینده بازار پیش‌بینی میشود. در این مطالعات، اثر عرضه و تقاضا، GDP و رشد اقتصادی و سایر پارامترهای اقتصادی مدل سازی صورت گرفته و وضعیت احتمالی بازار و قیمت پیش‌بینی میشود. در بخش دیگر نیز تحلیل زنجیره ارزش و عرضه صورت می‌گیرد. تحلیل زنجیره ارزش شامل بررسی ارزش افزوده در معدنکاری سنگ‌آهن از اکتشاف، بهره برداری، تولید سنگ‌آهن دانه بندی، تولید کنسانتره و در ادامه حرکت در راستای تکمیل زنجیره تولید فولاد است. بررسی‌های فنی و اقتصادی، بهبود بهره وری و کاهش هزینه تولید از اهم موارد بررسی در این بخش است. در نهایت هم اعتبار سنجی از طریق نظر خبرگان انجام میشود. به عبارت دیگر با نظر سنجی از خبرگان در زنجیره سنگ‌آهن و با بررسی بازار سنگ‌آهن راه کارهای پیش رو برای افزایش رقابت پذیری در بازار و نیز مواجهه با بحران‌هایی نظیر کاهش ناگهانی قیمت مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد.
جعفری طهرانی خاطرنشان کرد: در بازاریابی مدرن در سال 2017 اگر می‌خواهیم موفق باشیم 4 کار و اشتباه متداول را نباید انجام دهیم. اول آنکه تمام تخم مرغ‌های خود را در یک ظرف قرار ندهید به عبارت دیگر یک فولادساز نباید بر روی یک تولید خاص تمرکز کند چون هر محصول سطح خاصی از بازار را هدف قرار می‌دهد و مشتری خاص خود را دارد. بنابراین به عنوان یک فولادساز یا تولیدکننده محصول چرخه فولاد باید محصولات متعددی را تولید کرد تا بتوان مشتریان گسترده‌ای داشت. دومین مورد که مهم است این است که به هیچ عنوان به تنهایی به تحلیل‌های موسسات تحلیلگر به عنوان مثال Metal Bulletin، Platts، CRU، Metal Expert و غیره گوش ندهید چون درصورت ضرردهی هیچ یک از این موسسات جوابگو نخواهند بود بلکه به برآیند این صحبت‌ها گوش دهید و عمل کنید نه اینکه به یک مورد حتی تحلیل‌های من کیوان جعفری طهرانی گوش دهید و براساس آن عمل کنید. مورد سوم، تعریف زیاد از محصولات و شرکت خود شماست. در بازاریابی 2017 به بعد نباید از محصولات و خودتان بیش از اندازه تعریف کنید چراکه در شرایط فعلی این کار نتیجه معکوس خواهد داشت و باید انتخاب را به خریدار واگذار کرد چون خریداران افرادی بسیار باهوش هستند و با مطالعه خرید می‌کنند. براساس اصول نوین بازاریابی می‌توان با حضور رودر رو در کنفرانس‌ها و نمایشگاه‌ها به نتیجه مطلوب و مورد نظر خود رسید دقیقاً همان متد بازاریابی سنتی که قبل از بازاریابی تله مارکتینگ رواج داشت و مجدداً امروزه مطرح گشته است. مورد چهارم نیز همان نصیحتی است که مدیرعامل سابق و بیانگذار اپل یعنی آقای استیو جابز چند سال قبل از مرگش گفت: وقتی کارشناس یا متخصصی را استخدام می‌کنید قرار نیست هرچه که به او دیکته می‌کنید عمل نماید چرا که شما با انتخاب یک فرد باهوش را استخدام کردید و می‌بایستی به راهنمائی او به عنوان مدیرعامل یا CEO مجموعه گوش کرده و سپس عمل نمائید تا به نتیجه مطلوب برسید. پس اگر این 4 کار یا اشتباه متداول را در سال 2017 انجام ندهید شانس اینکه در بازار عجیب و پیچیده چرخه فولاد موفق شوید زیاد خواهد بود.
آیا می‌توان بر صادرات سنگ آهن امید داشت؟
جعفری طهرانی موضوع چهارم را اینگونه شکافت: همزمان با رشد قیمت‌های جهانی سنگ‌آهن در بازارهای داخلی و خارجی در سال 2012 و 2013، شاهد رشد مجموع صادرات سنگ‌آهن ایران نیز بودیم. در سال 2012 بالغ بر 20.8 میلیون تن سنگ‌آهن از ایران صادر شد که 14.8 میلیون تن آن متعلق به بخش خصوصی بود. در سال 2013 صادرات به 23.5 میلیون تن رسید که سهم بخشی خصوصی در این سال هم 12 میلیون تن اعلام می‌شد. در سال 2014 صادرات افت یافت (20.2 میلیون تن شد) و همینطور سهم بخشی خصوصی کاهش یافت و فقط به 8.7 میلیون تن رسید. در ادامه صادرات سنگ‌آهن ایران در سال 2015 کاهش یافت و فقط به 14.8 میلیون تن رسید هر چند در ادامه در سال 2016 صادرات افزایشی شد چراکه قیمت‌ها به روند رو به رشد بازگشتند و درنتیجه صادرات ایران در این سال 18 میلیون تن شد. در دو ماهه 2017 هم صادرات سنگ‌آهن ایران 4.67 میلیون تن ثبت شده است.
وی در تشریح تناژ و میزان صادرات سنگ آهن به چین در سال‌های 2013 تا 2016 گفت: براساس آمار انجمن آهن و فولاد چین CISA، ایران در سال 2013 حدود 23.5 میلیون تن سنگ آهن با متوسطنرخ 106 دلار به چین صادر کرد، در سال 2014 این عدد به 20.2 میلیون تن و با قیمت متوسط 86 دلار افت یافت. در سال 2015 متوسط قیمت سنگ آهن به 13.5 دلار رسید و تناژ 13.5 میلیون تن شد همچنین در سال 2016 بالغ بر 16.4 میلیون تن سنگ آهن به چین صادر شد که قیمت متوسط هر تن آن 58 دلار اعلام شده بود.
جعفری طهرانی تنگناهای عرضه و صادرات سنگ آهن ایران را نوسانات قیمت سنگ آهن، هزینه‌های بالای حمل و نقل داخلی، بهره وری نه چندان مطلوب در مراحل تولید سنگ آهن و بعضاً تعرفه و عوارض صادرات سنگ آهن دانه ریز و دانه درشت که توسط دولت گاه و بیگاه مطرح می‌گردد، عنوان کرد و گفت:طی چند سال گذشته شاهد تعطیلی و بسته شدن بسیاری از معادن کوچک و متوسط مقیاس بودیم و از سوی دیگر نیاز و تداوم اکتشافات جدید در کشور دیده میشود.
جعفری طهرانی در جمع بندی مطالب خود گفت: چشم انداز صادرات گندله احیای مستقیم از ایران بسیار روشن است و ایران از آغاز سال 2016 واردات گندله احیای مستقیم را متوقف کرد چراکه در تولید این محصول به خودکفائی رسید و احتمالاً در نیمه دوم سال جاری میلادی با حذف موردی عوارض صادراتی که هم اکنون 15 درصد است، صادرات آن آغاز میشود.
رئیس امور بین الملل انجمن سنگ آهن گفت: صادرات گندله ایران در دراز مدت تاثیر کمی در بازار منطقه منا خواهد داشت و فقط قیمت گندله و تاحدودی کنسانتره، در کوتاه مدت تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.
وی اضافه کرد: رقابت Vale و LKAB مشکل بزرگی را برای صاردات گندله ایران ایجاد نمی‌کند و چین یک بازار خوب برای گندله ایران محسوب میشود. علاوه براین، تولید آهن اسفنجی به جهت تقاضای بالا در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (منطقه منا) در بسیاری از کشورهای منطقه از جمله ایران، کویت، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، بحرین، قطر و عمان صورت می‌گیرد و تولید این محصول در سال 2017 رشد خواهد داشت.
نکته پایانی من این است که به شخصه معتقدم ایران نه تنها می‌تواند به 55 میلیون تن فولاد برسد بلکه لیاقت دستیابی به این هدف را نیز دارد.
جعفری طهرانی در پاسخ مطرح شده توسط نماینده عربستان سعودی در پنل پیرامون اینکه درست است هدف ایران دستیابی به 55 میلیون تن فولاد است اما آیا برنامه‌ای در زمینه استخراج، توسعه معادن و صادرات فولاد مازاد دارد؟ گفت: پیش‌بینی شده است که 36 میلیون تن از این میزان به مصرف داخلی می‌رسد. مصرف سرانه فولاد در ایران 263 کیلوگرم است و ایران قابلیت افزایش مصرف سرانه را دارد و در نتیجه منطقی‌ترین عدد مصرف همان 36 میلیون تن خواهد بود. اگر بحث بر سر صادرات 19 یا 20 میلیون تن فولاد مازاد باشد درست است که نمی‌توان دراین خصوص پیش داوری کرد چون بازار پیچیده است اما به عنوان یک کارشناس می‌گویم که ایران برای تمامی این مسائل مطالعات مربوطه را انجام داده است. چرا که ما نگرانی از برنامه تولید فولاد هندوستان در افق 2025 که قرار است 200 الی 250 میلیون تن فولاد تولید کند (یا به عبارتی 2.5 الی 3 برابر تولید فعلی) نداریم چرا که مصرف سرانه فولاد در هندوستان هم اکنون فقط 61 کیلوگرم است و هندوستان باید کاری کنید که مصرافه سرانه فولادش حداقل 2 برابر شود تا به اهداف توسعه‌ای خود دست یابد که بدین ترتیب مقدار متنابهی از تولید فولاد آینده خود را صرف بازار داخلیش خواهد کرد. نکته آخر ولی نه کم اهمیت‌تر عبارت است از بهره وری معادن و صنایع معدنی ایران می‌بایستی افزایش یابد و به جهت تحریم‌ها از ارتقا بهره وری عقب ماندیم و این باعث خوشحالی رقبای منطقه‌ای شد و امید است به این مهم در آینده نزدیک دست یابیم.
