نگاهی به ترکیه، هشتمین فولاد ساز، سومین تولید کننده سنگهای تزئینی و دهمین تولید کننده مواد معدنی جهان

این یادداشت پیرو سفرهایی که در طول دو سال گذشته به کشور ترکیه جهت شناسایی پتانسیل های فولاد سازی، تولید و مصرف سنگ آهن ،تولید و صادرات سایر مواد معدنی وسنگ های تزئینی این کشورداشته ام تهیه و تدوین گردیده است و بهانه ایی است برای برگزاری ششمین نمایشگاه بین الملی معدن، صنایع معدنی، ماشین آلات و تجهیرات وابسته که در تاریخ 27 الی 30 نوامبر (6 الی 9 آذر) در شهر استانبول ترکیه تشکیل می گردد.

بخش 1:

فولادسازی ترکیه

کشور ترکیه با جمعیت 76.6 میلیون نفری خود، چند سالی است که مقام هشتمین فولاد ساز جهان را کسب کرده است. این کشور در سال 2013 با 3.4 درصد کاهش نسبت به سال 2012 مجموعا” 34 میلیون و 650 هزارتن فولاد خام تولید کرد. همچنین تولید بیلت و اسلب نیز با 2.8 درصد و 5.3 درصد کاهش نسبت به سال قبل به ترتیب به مقدار 26.3 میلیون تن و 8.36 میلیون تن محدود شد.

همانطور که ملاحظه می فرمائید تولید شمش (بیلت) بزرگترین تولید فولاد ترکیه می باشد که 76 درصد ظرفیت تولید را اشغال کرده است. با وجود کاهش تولید فولاد خام در سال 2013، ترکیه هنوز مقام هشتم خود را در تولید فولاد خام جهان حفظ کرده است.

با وجود کاهش مقطعی تولید فولاد ترکیه در سال 2013، ترکیه بعد از کشورهای چین و هندوستان مقام سوم در جهان در رابطه با عملکرد رشد تولید فولاد خام در 6 سال گذشته را دارا می باشد. بدین ترتیب چین با 61 درصد افزایش تولید و هندوستان با 49 درصد افزایش تولید و ترکیه با 35 درصد افزایش تولید به ترتیب پشت سر هم قرار گرفته اند. با وجود کاهش تولید فولاد، سال 2013 برای ترکیه سال بدی نبوده است چون توانست ظرفیت تولید فولاد خود را با 1.2 درصد افزایش نسبت به سال 2012 به 49.6 میلیون تن افزایش دهد.

بازار مصرف فولاد ترکیه در سال 2013 با 10 درصد افزایش به سقف 31.3 میلیون تن رسید که نسبت به معیارهای جهانی عدد قابل توجهی می باشد. بدین ترتیب در سال 2013 ترکیه 86 درصد از فولاد تولیدی خود را مصرف داخلی نمود.

در ترکیه 4 فولادساز بزرگ وجود دارند. بزرگترین شرکت فولاد سازی ترکیه، اردمیرErdemir در آنکارا و سومین تولیدکننده فولاد در اروپا می باشد. دومین فولاد ساز ترکیه، ازدمیر Ezdemirدر منطقه اسکندران می باشد. سومین و قدیمی ترین فولاد ساز ترکیه که در سال 1937 تاسیس گردیده کاردمیر Kardemir درکارابوک Karabuk در منطقه دریای سیاه واقع شده است. چهارمین و جدیدترین فولاد ساز ترکیه ام ام کی – آتاکاز MMK-ATAKAS یک فولادساز چند ملیتی است که از سال 2011 شروع به تولید نمود.

پیش بینی می گردد تولید فولاد خام ترکیه تا پایان سال 2014 با 8 درصد افزایش به 37 میلیون و 400 هزارتن برسد.

اقتصاد ترکیه

رشد اقتصادی ترکیه از 8.8 درصد در سال 2011 به 2.2 درصد در سال 2012 کاهش یافته است. سال 2013 نیز رشد اقتصادی ترکیه مجددا افزایش یافت و به 4 درصد رسید. نرخ تورم نیز در پایان سال 2013 یک رقمی شد. نرخ بیکاری نیز در پایان سال 2013 به 10درصد رسید.

مقدار کل صادرات ترکیه با کاهش کمی حدود 0.4 درصد به 151.8 میلیارد دلار رسید. مقدار واردات نیز به نوبه خود افزایش 6.4 درصد را تجربه کرد و به 251.7 میلیارد دلار رسید.

مقدار کل تجارت فولاد ترکیه با 18.7 درصد افزایش از 84.1 میلیارد دلار در سال 2012 به 99.8 میلیارد دلار در سال 2013 رسید. اقتصاد ترکیه به علت همین تراز منفی بسیار شکننده است بطوریکه نرخ این تراز منفی با 36.1 درصد افزایش از 47.8 میلیارد دلار به 65 میلیارد دلار در پایان سال 2013 رسیده است.

صادرات فولاد

صادرات آهن و فولاد ترکیه شامل کلیه مقاطع فولادی و لوله در سال گذشته 19 میلیون تن بوده است که از 20.3 میلیون تن سال 2012، 6.3 درصد از نظر وزنی و 7.8 درصد از نظر ارزشی (15.8 میلیارد دلار) کاهش داشته است. این 15.8 میلیارد دلار برابر با 10.4 درصد از کل صادرات ترکیه در سال گذشته می باشد. همچنین ترکیه در سال 2013، 3.3 میلیون تن فولاد به اروپا ، 7.58 میلیون تن به خاورمیانه، کشورهای حاشیه خلیج فارس و ایران و 2 میلیون تن به آفریقا صادر کرده است.

پیش بینی می گردد تا پایان سال 2014، صادرات فولاد ترکیه با 8 درصد افزایش به 20.5 میلیون تن برسد.

واردات فولاد

حتماً تعجب خواهید کرد اگر بدانید ترکیه با وجود مازاد تولید فولاد که جوابگوی بازار داخلی آن می باشد، همچنان به واردات فولاد نیز اقدام می نماید. به عنوان مثال در سال 2013 واردات فولاد ترکیه با یک افزایش شدید 25.4 درصد به سقف 14.86 میلیون تن از لحاظ وزنی و افزایش 14.1 درصد به مبلغ 12.82 میلیارد دلاری از لحاظ ارزش رسید. این واردات شامل 2.3 میلیون تن اسلب، 7.1 میلیون تن ورق و 1.5 میلیون تن مقاطع طویل می باشد .

علت واردات فولاد به ترکیه عدم رقابت قیمت های تولید داخلی با محصولات خارجی می باشد که با انجام دامپینگ عرصه را به فولاد ترکیه تنگ کرده اند. بیشتر واردات فولاد به ترکیه (حدود 85 درصد) از اروپا و کشورهای آسیای میانه می باشد. از مجموع کل واردات 14.86 میلیون تن در سال گذشته، 6.06 میلیون تن از اتحادیه اروپا، 6.6 میلیون تن از آسیای میانه، 1.5 میلیون تن از چین و جنوب شرق آسیا و 700 هزار تن از کشورهای دیگر می باشد.

هر چند اخیراً ترکیه عوارض واردات فولاد تولید چین را از 3 درصد به 40 درصد  افزایش داده است ولی با توجه به درصد ناچیز واردات فولاد از چین (کمتر از 10 درصد)، این موضوع کمک زیادی جهت حمایت از صنایع فولاد سازی ترکیه نخواهد کرد. پیش بینی می گردد واردات فولاد ترکیه در سال 2014 بر خلاف سال 2013 که افزایش شدیدی را تجربه کرد با یک کاهش 6 درصد به13.96 میلیون تن برسد.

مصرف و واردات آهن قراضه

مصرف کل آهم قراضه ترکیه در سال 2013 با افت 6.1 درصد به 30.43 میلیون تن رسید که از این مقدار 19.73 میلیون تن از آهن قراضه وارداتی و 10.7 میلیون تن از آهن قراضه تولید داخل مصرف گردید. 54 درصد از آهن قراضه وارداتی از اتحادیه اروپا، 26.2 درصد از ایالات متحده آمریکا، 10.4 درصد از روسیه وارد گردیدند. به عبارت دیگربالغ بر 90 درصد از واردات آهن قراضه ترکیه از 3 منطقه فوق صورت گرفته است. ارزش کل واردات آهن قراضه در سال گذشته 7.5 میلیارد دلار بوده است.

واردات سنگ آهن و مشتقات آن

ترکیه در سال 2013 نسبت به واردات 8.2 میلیون تن سنگ آهن با نرخ افزایش 3.47 درصد نسبت به سال 2012 به ارزش 1.16 میلیارد دلار اقدام نمود. در کنار سنگ آهن نسبت به واردات 983 هزار تن Pig Iron (آهن خام) اقدام نمود.

کشورهای صادر کننده سنگ آهن به ترکیه به ترتیب با ذکر نسبت سهم هر یک عبارتند از :

برزیل 33.5 درصد، اوکراین 24.3 درصد، سوئد 18.4 درصد، فدراسیون روسیه 14.6 درصد، کانادا 4.6 درصد، فنلاند 3.6 درصد و سایرین یک درصد.

ترکیه در سه ماهه اول سال 2014 ( ژانویه – فوریه – مارچ) 25 درصد افزایش واردات سنگ آهن داشته است. در این بازه زمانی ترکیه مجموعا 1.95 میلیون تن سنگ آهن وارد نموده است که در دوره مشابه سال 2013 این مقدار 46/1 میلیون تن بوده است.

در سه ماهه دوم سال 2014 روند واردات سنگ آهن ترکیه معکوس گردید. درماه های آپریل و می سال جاری ترکیه مجموعا 1،403،533 تن سنگ آهن وارد نمود که 8.71 درصد کمتر از بازه زمانی مشابه سال 2013 می باشد. در ماه جون نیز ترکیه حدود 22 درصد کمتر از ماه جون سال 2013 واردات سنگ آهن داشته است یعنی برابر با 653،550 تن.

در سه ماه سوم سال 2014 روند واردات متغیر بوده است. در ماه جولای ترکیه 532،918 تن سنگ آهن وارد کرد که 18.46 درصد کمتر از جولای سال 2013 می باشد. در ماه آگوست نیز ترکیه 951،741 تن سنگ آهن وارد نمود که نسبت به ماه آگوست 2013 که 628،500 تن می باشد، 52 درصد بیشتر است. ترکیه در ماه سپتامبر 842،552 تن سنگ آهن وارد نمود که نسبت به ماه سپتامبر سال 2013 که 556،938 تن وارد کرده بود با 52 درصد افزایش همراه می باشد.

با روند فعلی پیش بینی می گردد ترکیه تا پایان سال 2014 حدود 5/8 میلیون تن سنگ آهن وارد نماید.

فصل 2:

معادن فلزی/غیر فلزی و سنگ های تزئینی ترکیه

کشور ترکیه سومین صادرکننده سنگهای تزئینی دنیا و اولین صادرکننده سنگهای مرمر و تراورتن دنیا می باشد. کشور ترکیه مقام دهم را از نظر تنوع مواد معدنی و مقام بیست و هشتم را از نظر ذخایر مواد معدنی دنیا داراست و 60 نوع ماده معدنی در آن تولید می شود. از 90 نوع ماده معدنی که در دنیا وجود دارد فقط 13 عدد آنها در ترکیه وجود ندارد.

همچنین ترکیه یک درصد ازکل ذخیره ذغال سنگ دنیا و 2.5 درصد از کل ذخایر مواد معدنی دنیا را دارا می باشد.

جالب است بدانید که ترکیه 72 درصد از ذخیره بورBoron دنیا، 33 درصد از ذخیره سنگ مرمر Marble دنیا، 20 درصد از ذخیره نیتریت Nitrate دنیا و بیش از 50 درصد از ذخیره پرلیت Perliteدنیا را در اختیار دارد.

معادن سنگ آهن Iron Ore

ذخایر سنگ آهن ترکیه معمولا کوچک و متوسط می باشند. این ذخایر عموماً در نواحی مرکزی ترکیه به ویژه در مرکز آناتولی در منطقه دی ورجی DIVREGI واقع شده اند. ذخایرقطعی سنگ آهن ترکیه بر اساس آخرین اکتشافاتی که در طول 7 سال گذشته انجام گرفته است از 82.5 میلیون تن به 321 میلیون تن (با حدود 400 درصد رشد) افزایش یافته است. مقدار قطعی این ذخایر 12درصد ذخایر قطعی سنگ آهن ایران می باشد. 80 درصد از معادن سنگ آهن ترکیه به گروه اردمیر Erdemir Group تعلق دارند. عیار متوسط آهن معادن سنگ آهن ترکیه 55 درصد می باشد.

ظرفیت تولید سالیانه سنگ آهن تولید داخلی کشور ترکیه 4،700،00 تن در سال است. بیشتر معادن سنگ آهن ترکیه در استان های بالی کیسر Balikesir، ساکاریا Sakarya، کرسهیر Kersehir، آدانا Adana، هاتای Hatay، کای سری Kayseri، سیواس Sivas، ارزینجان Erzinjan، مالاتیا Malatya و بینگول Bingol قرار دارند. بعلت ذخایر محدود، تولید سنگ آهن ترکیه طی سالیان گذشته افزایش قابل توجهی نداشته است.

بزرگترین معدن سنگ آهن ترکیه، معدن اصلاحیه Islahiye در غازیان تپ Gaziantep از نوع هماتیت مگنتیت با ذخیره 135 میلیون تن و حداقل عیار هماتیت 48.63 درصد و عیار مگنتیت 63.54 درصد و در برخی نقاط حتی 74.04 درصد، از جمله پرعیارترین معادن سنگ آهن دنیاست که از لحاظ خلوص از سنگ آهن برزیل واسترالیا نیز مرغوبتر می باشد.

دومین معدن بزرگ سنگ آهن ترکیه، معدن آنویک Anvik با ذخیره قطعی 104 میلیون تن سنگ آهن با عیار 42 % می باشد. موقعیت این معدن در 728 کیلومتری شرق آنکارا می باشد.

معادن سنگ مرمر Marble

ذخایر سنگ مرمر ترکیه در سرتاسر این کشورو تک تک استانها پراکنده شده است. ترکیه 6 محصول شناخته شده سنگ مرمر به شرح ذیل دارد : مرمر سالوم ممتاز ، مرمر آلبالویی الازیج ، مرمر قرمز میلاس، مرمر مشکی آکچهیر ، مرمر سفید مانیاس و مرمرقرمز بورسا.

ترکیه در سال 2013، یک میلیارد و 141 میلیون دلار از محل صادرات سنگ کوپ مرمرو یک میلیارد و 83 میلیون دلار از محل صادرات سنگ اسلب مرمردرآمد داشته است.

ترکیه توانسته است ظرف مدت 6 سال از 2005 تا 2010 حجم صادرات سنگ خام مرمر خود را از 647،000 تن به 3،394،000 افزایش دهد . در همین بازه زمانی ایران فقط توانسته است از 367،000 تن به 730،000 تن صادرات داشته باشد. به عبارت دیگر در مدت 6 سال ایران توانسته است حجم صادرات خود را به 2 برابر افزایش دهد در حالیکه ترکیه به 5.2 برابر افزایش داده است و کل صادرات ترکیه در این 6 سال 9،841،000 تن در برابر 2،976،000 تن ایران بوده است یعنی 3.3 برابر ایران. البته ناگفته پیداست کاهش شدید صادرات سنگ مرمر ایران در نتیجه اعمال عوارض صادراتی غلط در چند سال پیش بوده است، به طوریکه تولید و صادرات سنگ ایران در سال های 2008 و 2009 افت شدیدی داشته است.

معادن طلا Gold

ذخیره قطعی معادن طلای ترکیه 700 تن می باشد که از 600 تن که تا 5 سال پیش کشف گردیده بود، افزایش قابل قبولی را نشان می دهد. ذخیره احتمالی معادن طلای ترکیه بین 1700 الی 6500 تن برآورد گردیده است. بدیهی است مقدار دقیق از طریق اکتشافات تکمیلی مشخص خواهد گردید.

معادن ذغال سنگCoal

معادن ذغال سنگ سوما Soma در ایالات مانیسا Manisa دارای ذخیره قطعی 125.5 میلیون تن لیگنیت Lignite، یکی از بزرگترین ذخایر ذغال سنگ دنیا می باشد. ظرفیت تولید سالیانه از این معدن 2 میلیون تن می باشد. این همان معدنی است که در 13 ماه می سال جاری (2014) در اثر انفجار، بزرگترین فاجعه معدنی ترکیه رخ داد و 301 کارگر کشته شدند.

ترکیه دارای 1.3 میلیون تن ذخیره قطعی برای ذغال سخت Hard Coal و 11.5 میلیون تن ذخیره قطعی برای لیگنیت Lignite می باشد که ذخایر احتمالی آنها به ترتیب 9.8 میلیون تن و 500 میلیون تن پیش بینی می گردند. بیشتر معادن ذغال سنگ ترکیه در منطقه زونگولداک Zonguldak در غرب دریای سیاه واقع شده اند.

معادن سنگ مسOre Copper

در ترکیه 6 معدن سنگ مس به شرح ذیل وجود دارند:

1- معدن سویزلیدری Cevizlidere: در شرق ترکیه در ایالت تونسلی Tunceli با ذخیره احتمالی 445.7 میلیون تن با عیار مس 0.38 درصد می باشد.

2- معدن چاک ماکایا Cakmakkaya: در 465 کیلومتری شرق آنکارا واقع شده است که ذخیره احتمالی آن 100 میلیون تن با عیار مس 0.8 درصد می باشد.

3- معدن چای لی Cayeli: در 470 کیلومتری شرق آنکارا واقع شده است. ذخیره احتمالی آن 20 میلیون تن با عیار مس 2.5 درصد می باشد.

4- معدن دامار Damar: در 465 کیلومتری شرق آنکارا، ذخیره احتمالی آن 15 میلیون تن با عیار مس 1.11 درصد می باشد.

5- معدن مورگول Murgul: در 465 کیلومتری شرق آنکارا، ذخیره احتمالی آن 40 میلیون تن با عیار مس 1.25 درصد می باشد.

6- معدن تیره بولو Tirebolue: در 517 کیلومتری شمال آنکارا، ذخیره احتمالی آن 8.6 میلیون تن با عیار 3 درصد مس و 2 درصد روی می باشد.

معادن سنگ کروم Chrome Ore

جالب است بدانید ترکیه با وجود اینکه هشتمین فولاد ساز جهان و دارای ذخایر مطرح کروم دنیا و صادر کننده این سنگ با ارزش معدنی می باشد هنوز به واردات فولاد ضد زنگ Stainless Steel اقدام می کند. عیار کروم ترکیه عموما بین 40 الی 54 درصد می باشد.

در سال 2013 ترکیه از محل صادرات سنگ کروم 450 میلیون دلارو از محل صادرات فرو کروم 140 میلیون دلار درآمد داشته است.

معادن سنگ منگنزOre Manganese

با عیار 40 الی 50 درصد دارای ذخایر محدود 1،305،000 تن در منطقه اصلاحیه Islahiye غازیان تپ Gaziantep قرار دارد.

معادن بوکسیت Bauxite

عموماً در 5 منطقه اصلی ترکیه تمرکز پیدا کرده اند که به ترتیب اهمیت عبارتند از : اکسکی Aksekiدر جنوب آنکارا، تاسوچو Tasucu در جنوب، زونگولواک Zonguldak در شمال، پایاز Payas در جنوب مرکز و موگلا Mugla در جنوب غرب ترکیه قرار دارند که فقط معدن اولی فعال می باشد.

معادن پرلیت Perlite

پرلیت در واقع شیشه ای آتشفشانی بی شکل و غیر متبلوری است که مقادیر زیادی آب (حدود 2 تا 5 درصد) در داخل خود دارد که بعد از دادن حرارت بین 4 تا 20 برابر منبسط می گردد. پرلیت دارای بافت شیشه ای است و به سبب همراه داشتن آب، اشکال کروی در آن ایجاد شده است.

پرلیت عموماً در صنایع ساختمانی، کشاورزی، عایق صدا و حرارت، فیلتراسیون و موارد متعدد دیگرکار برد دارد.

بزرگترین تولیدکنندگان پرلیت با ذکر درصد تولید جهانی به ترتیب عبارتند از:

یونان 28 درصد، آمریکا 24 درصد، ژاپن 17درصد، ترکیه 14 درصد و سایر کشورها (چین، ایتالیا، مجارستان، ارمنستان، مکزیک، فیلیپین و ایران) کلاً 17 درصد از تولید جهان را به خود اختصاص داده اند. از مجموع کل تولید جهانی پرلیت که 1،770،000 تن در سال می باشد، 250،000 تن سهم ترکیه می باشد.

معادن باریت Barite

ذخایر ثبت شده باریت در دنیا 170 میلیون تن می باشد که 34.2 میلیون تن یا 20 درصد  آن در ترکیه قرار دارد.

کشور ترکیه بعد از چین، هندوستان، آمریکا ومراکش پنجمین تولید کننده باریت دنیا می باشد. صادرات باریت ترکیه در سال گذشته 19.4 میلیون دلار درآمد داشته است.

معادن بنتونیت Bentonite

ترکیه چهارمین تولید کننده بنتونیت در جهان بعد از آمریکا، چین و یونان می باشد. در سال گذشته درآمد حاصل از صادرات بنتونیت ترکیه 700 میلیون دلار بوده است.

معادن بور Boron

بور که به انگلیسی بورون نامیده می شود با نماد شیمیایی B یک عنصر شیمیایی با عدد اتمی 5 است. این عنصر از شبه فلزها می باشد و چون در اثر دگرگونی هسته ای ستارگان ایجاد می شود، فراوانی کمی در پوسته زمین دارد.

کشور ترکیه دارای بیشترین ذخایر بورون دنیا می باشد. این ماده معدنی در 500 صنعت مختلف از شیشه سازی، الکترونیک و نیمه هادی ها، سیمان و ساختمان سازی، صنایع شیمیایی، فرتیلایزر و کشاورزی، انرژی هسته ای، پوشاک، اشیا سرامیکی، ماهواره مخابراتی، صنایع متالورژی جهت ساخت آهن ربا از خاکهای نادر، مواد شوینده، کاغذ سازی، صنایع اتومبیل سازی به عنوان ضد زنگ، صنایع دارویی و آرایشی کاربرد دارد.

معادن فلدسپار Feldspar

ترکیه بعد از ایتالیا دومین تولید کننده بزرگ سنگ فلدسپار در دنیا می باشد. ذخایر ثبت شده فلدسپار ترکیه 372 میلیون تن می باشد. درآمد ترکیه از صادرات فلدسپار در سال گذشته 104 میلیون دلار بوده است.

تهیه و تدوین: کیوان جعفری طهرانی