بحث از مشکلات حاکم بر بخش معدن و صنایع معدنی ما را به بررسی وضعیت ماشینآلات و تجهیزات معدنی می‌کشاند؛ بحثی تکراری که سال‌هاست از آن می‌گذرد، اما برایش کمتر اقدامی متناسب با نیازهای کشور و درخواست معدنی‌ها شده است.
امروز بخش معدن به دلیل تحریم‌ها و سیاست‌های متناقض در راستای واردات ماشینآلات، زمین‌‌گیر شده است؛ ماشین‌آلاتی که از عمرشان بیش از 20 سال می‌گذرد و نیاز به جایگزینی دارند. درحالی که گفته می‌شود برای حل این مشکل به توجه خاص دولت نیاز است و دولت هم در سخن بر حمایت از تولیدکنندگان داخلی تاکید داشته و با اینکه هرازچند‌گاهی درباره واردات ماشینآلات صحبت شده، اما هنوز برای حل این مشکل اقدام چشمگیری نشده است.
البته مدتی صحبت از واردات ماشینآلات دست دوم چینی شد، اما گفته شد که شرط واردات ماشینآلات دست‌چندم چین این است که ماشینآلات ایرانی به چین صادر شود. سوال این است که آیا با وجود تحریم‌ها ما امکان تولید ماشینآلات معدنی را داشته‌‌ایم که بخواهیم حالا دست به صادراتش بزنیم؟! همچنین اگر توانایی ساخت ماشینآلات را داشتیم که دیگر فعالیت معادن کشور با مشکل روبهرو نبود!
به گفته کارشناسان سیاستگذاری‌های اشتباه باعث شده که هزینه تولید در کشور افزایش یابد و در نهایت هم روند تولید کاهشی شود. اما آنچه پیامد چنین تصمیماتی است، تقابل هر چه بیشتر میان بخش خصوصی با دولت است. از آنجا که فعالان معدنی با تحریم‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند و با چنین موانعی روبهرو هستند، انتظار می‌رود که دولت کمی محتاط‌تر عمل کند و نگرش حمایتی‌تری نسبت به تولیدکننده‌ها داشته باشد. در این خصوص «جهان‌صنعت» با کیوان جعفریطهرانی کارشناس ارشد بازار سنگآهن و صنعت فولاد گفت‌و‌گو کرده است.
نیازمند ماشینآلات نو
بر کسی پوشیده نیست که بنگاه‌‌‌های فعال در بخش معدن، ماشینآلات بهروز و مناسبی در اختیار ندارند. قدیمی بودن ماشینآلات و تجهیزات معدنکاران نه تنها به واحدهای تولید‌کننده در این بخش فشار زیادی وارد کرده، بلکه موجب به روزرسانی نشدن فناوری این واحدها شده است. کارشناس ارشد بازار سنگآهن و صنعت فولاد با بیان این مطلب گفت که اگر بخواهیم بخش معدن توسعه پیدا کند به‌طور حتم نیازمند ماشینآلات جدید هستیم.
کیوان جعفریطهرانی با بیان اینکه هرچند معافیت گمرکی ماشینآلات معدنی برداشته شد، اما مساله این است که این موضوع به هیچ وجه خبر خوبی نبود. وی درباره چرایی دلایل آن گفت: ماشینآلات موجود در کشور چه در زمینه استخراج و چه در حوزه حملونقل اکثرا قدیمی و با عمری بیش از ۲۰ سال هستند. بنابراین نیاز است با ماشینآلات جدید جایگزین شوند که برای حل این مشکل به سرمایه زیاد و توجه خاص دولت نیاز است.
او تاکید کرد: باید با اعمال معافیت‌های خاص در زمینه واردات ماشینآلات معدنی و راهسازی بتوانیم ماشینآلات نو و بهروز وارد کشور کنیم. در غیراین صورت نمی‌توان انتظار داشت بخش معدن نقش جایگزینی برای نفت ایفا کند.
این کارشناس ارشد بازار سنگآهن و صنعت فولاد خاطرنشان کرد: امروز با قیمت‌های سر‌سام‌‌آور ماشینآلات داخل کشور که گاهی تا چهار برابر ماشینآلات خارجی و حتی بیشتر هم می‌رسد، همچنین با توجه به سود عوارض گمرکی و مشکل تامین قطعات عملا نمی‌توان از پس حل مشکلات برآمد.
درد ماشینآلات فرسوده
جعفریطهرانی با اظهار اینکه ماشینآلات هر چه قدیمی‌تر باشند مصرف قطعات یدکی‌‌شان هم بیشتر خواهد بود، ابراز کرد: امروز ماشین دامپ تراک متعلق به سال ۲۰۱۷ است که در معادن بزرگ دولتی فعالیت دارد و با ۳۰ هزار ساعت کار همچنان روی پاست، چراکه سرویس، تعمیر و نگهداری آن طبق برنامه اجرا شده است و این ماشین تا ۱۰۰ هزار ساعت نیز همچنان به خوبی کار می‌کند.
او ادامه داد: البته ما ماشینآلات ۱۵ سال قبل هم داریم که با ساعت زیاد کار می‌کنند، اما مساله این است که هر چه ساعت کارکرد ماشینآلات بیشتر باشد، مصرف قطعات‌شان و هزینه تعمیر و نگهداری‌شان هم بالاتر می‌رود. او ادامه داد: مساله دیگر اینکه حتی اگر ساعت کارکرد ماشینآلات معدنی و راهسازی زیاد نباشد و از ماشینآلات معدنی استفاده هم نشود به دلیل استهلاک در سیستم هیدرولیک نیاز به تعمیر دارند و باید ماشینآلات نو جایگزین آنها شوند.
معدن نیازمند توجه بیشتر
کارشناس ارشد بازار سنگآهن و صنعت فولاد با بیان اینکه بخش معدن نیازمند توجه است، گفت: اگر بخواهیم بخش معدن در تولید ناخالص داخلی کشور نقش تعیین‌کننده‌‌ای ایفا کند و بتواند جایگزین درآمدهای نفتی شود، نیازمند توجه است. به‌طور حتم بدون سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه در این حوزه این انتظار دور از ذهن خواهد بود و راه به جایی نمی‌بریم.
کیوان جعفریطهرانی با ابراز تاسف از اینکه امروز متاسفانه شرایط برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی مهیا نیست، ادامه داد: با توجه به تحریم‌ها و مشکلاتی که قدرت‌های بزرگ برای اقتصاد ایران به وجود آورده‌اند، هزینه‌های خرید ماشینآلات و تامین قطعات خود به خود چند برابر شده است و دیگر نباید با بخشنامه‌های جدید جلوی واردات ماشینآلات نو را به نام حمایت از تولید داخلی بگیریم.
لزوم بازنگری در ناوگان ماشین‌‌سازی کشور
وضع ماشینآلات چینی
کارشناس ارشد بازار سنگآهن و صنعت فولاد درباره وضعیت درخواست برای ماشینآلات چینی گفت: عمده فعالان بخش معدن به علت قیمت بسیار زیاد تکنولوژیهای اروپایی، آمریکایی، ژاپنی و حتی کره‌‌‌ای، طی سال‌های گذشته به دنبال استفاده از محصولات و ادواتی هستند که ساخت چین بوده، چراکه قیمت نسبتا کمتری دارند. برخی از ماشین‌آلاتی که طی سال‌های اخیر در بخش معدن یا راهسازی از این کشور به ایران وارد شده‌اند، نه تنها کیفیت نزولی داشتند، بلکه حتی به خوبی از آزمون فعالیت در ایران بیرون آمده‌اند. در عین حال، در موارد متعددی (از جمله بولدوزرهای چینی) ناتوانی این ماشینآلات حین فعالیت در بخش معدن مشهود بوده است. در چنین وضعیتی، معدنکاران چاره‌‌‌ای جز استفاده از این ماشینآلات ندارند.
وضعیت حملونقل
جعفریطهرانی همچنین به وضعیت نامناسب ناوگان حملونقل زمینی کشور اشاره و بیان کرد: این حوزه بسیار قدیمی است. فهم ابعاد این موضوع هم نیاز چندانی به تحقیق ندارد؛ چراکه کافی است در یکی از مسیرهای بین‌‌‌‌شهری سفر کنید تا از نزدیک با این موضوع روبهرو شوید. امروز درصد زیادی از ناوگان حملونقل مواد و بار که در بین شهرها فعال هستند، سن بالایی دارند و با ظرفیت پایین به جابه‌جایی بار مشغولند.
او تصریح کرد: این موارد همه از ظرفیت پایین بخش ماشینآلات مورد استفاده در کشور حکایت دارد. از آنجا که امکان ادامه وضعیت با چارچوب‌های کنونی ممکن نیست، لازم است همه مدیران این بخش با اجماع نظر در خصوص نحوه عبور از چالش ماشینآلات، به توافقی جامع و مناسب دست یابند تا امکان تحول در بخش ماشینآلات معدنی فراهم شود.
وضعیت قوانین
کارشناس ارشد بازار سنگآهن و صنعت فولاد یادآور شد: اگر این مسیر به اعطای امتیاز به افراد یا گروه‌‌‌های خاص تقلیل پیدا کند، دردی از بخش معدن دوا نمی‌شود. نگاهی به قوانین مربوط به استهلاک و عمر ماشینآلات نشان می‌دهد، وضعیت در بخش معدن به سمتی متمایل شده که میانگین سن ماشینآلات معدنی به بیش از ۲۵سال رسیده است.
او با تاکید بر اینکه بخشی از معضلات کنونی به قوانین و فهمی که از مسائل ارائه می‌دهند، برمی‌‌‌گردد، تصریح کرد: در نظام قانونی درست و پویا باید مسیر به سمتی حرکت کند که اجازه به‌‌‌‌روزرسانی ماشینآلات صادر شود. طبیعتا در شرایطی که اجازه واردات ماشینآلات جدید به هر دلیل صادر نمی‌شود، تاکید بر این موضوع که صرفا سن ماشینآلات وارداتی باید کمتر از چند سال باشد، موضعی سخت‌‌‌گیرانه و به دور از واقعیت‌‌‌های اقتصاد ایران است.
جعفریطهرانی با اشاره به استهلاک ماشینآلات گفت: امروز در نتیجه همین رویه، بسیاری از ماشینآلات و دستگاه‌‌‌هایی که به کشور وارد شده‌اند، به دلیل عدم‌ترخیص از گمرک، رو به استهلاک هستند و بسیاری از آنها به واسطه افزایش سن، دیگر امکان ورود به کشور را پیدا نمی‌‌‌کنند. بنابراین فراتر از واردات لازم است شرایط استفاده از تکنولوژی روز برای صنایع معدنی و بخش معدن تسهیل شود.
او با اشاره به اهمیت نقش سیاستگذاران نیز گفت: اگر سیاستگذار به دنبال ایجاد شرایطی معقول در بخش معدن و صنایع معدنی است، لازم است دسترسی بنگاه‌‌‌‌ها به جدیدترین تکنولوژیهای روز جهان در حوزه اکتشاف، فرآوری، بارگیری، استخراج و حملونقل زمینی را فراهم کند. در بررسی برخی از ذخایر مواد معدنی کشور، نکته حیاتی که نیازمند توجه است، وضعیتی است که بر آنها از نظر اکتشاف حاکم است. دسترسی به این ذخایر نیازمند اکتشافات عمقی است و این مهم جز به مدد استفاده از تکنولوژیهای روز و همراستا با این مقوله امکان‌‌‌پذیر نیست.
کارشناس ارشد بازار سنگآهن و صنعت فولاد تاکید کرد: در مقطع فعلی ورود به فاز اکتشاف و استخراج عمقی یک مساله جبری است و بی‌‌توجهی به آن چالش‌‌‌های بسیاری از جمله چالش تامین خوراک صنایع فولاد را به کشور تحمیل خواهد کرد. بر این مبنا به دلیل کمبود برخی از مواد اولیه از جمله سنگآهن، ورود به حوزه‌‌‌های استخراج زیرزمینی ضروری است. آژیر خطر کمبود مواد اولیه و ذخایر معدنی کشور، به‌ویژه در بخش سنگآهن سال‌های متمادی است که به صدا درآمده و ضرورت دارد سیاستگذار، از این دریچه به مقوله کمبود ماشینآلات در کشور نگاه کند.
او با اشاره به راهکارهای حل این معضل خاطرنشان کرد: راهکار جز در گرو جدی گرفتن مساله نبوده و ضروری است با کنار گذاشتن بحث، اقداماتی مشخص در راستای حل و فصل مشکلات بخش معدن انجام شود؛ انقلابی که بتواند به سرریز ماشینآلات و ادوات فنی مورد نیاز به بخش معدن و صنایع معدنی کشور منجر شود، تنها از طریق جدی گرفتن ابعاد مشکلات و اتخاذ تصمیمات قاطع ممکن است. در کنار این اقدامات، بسته‌‌‌ای مکمل برای حلقه نهایی بازار ماشینآلات معدنی یعنی معدن‌‌‌کارانی که از این ادوات استفاده می‌کنند و نه تاجران و دلالان باید تدارک دیده شود تا خرید دستگاه و واردات فناوری به کشور تسهیل شود.
چشم‌انداز پیش روی بازار فلزات غیرآهنی
در ادامه این کارشناس به فراز و نشیب‌های قیمتی، تحولات تولید و تغییرات تقاضا در بازار فلزات غیرآهنی پرداخت. وی با اشاره به سرمایه‌گذاری هنگفت کشورهای حاشیه خلیج فارس در حوزه معدن به وضعیت بازار آلومینیوم اشاره کرد و گفت: تصور من این است که حجم تقاضای این فلز صعودی خواهد بود. این بازار طبق برآوردها تا افق 2030 ابعادی در حد 270میلیارد دلار پیدا می‌کند و به‌طور میانگین شانس رشد تقاضای سالانه 7/4 درصدی را دارد.
جعفریطهرانی با اشاره به برخی شواهد عینی از بازار جهانی به ویژه بازار فلزات لندن تاکید کرد: به نظر می‌رسد با توجه به جمیع جهات می‌توان افزایش قیمت آلومینیوم را پیش‌بینی کرد. البته میزان این افزایش مشخص نیست. موسسه فیچ معتقد است این افزایش تا سطح 2600دلار در هر تن خواهد بود، اما گلدمن ساکس رشد قیمت را تا ابعاد بالاتری پیش‌بینی کرده که برای هر تن در پایان سال حدود 3125 دلار است.
کارشناس ارشد بازار سنگآهن و صنعت فولاد با اشاره به احتمال افزایش تولید آلومینیوم، قیمت این فلز را تا پایان سال 2023 صعودی پیش‌بینی کرد و گفت: آلومینیوم به ویژه با کاهش محدودیت‌های ناشی از کووید-19 در چین، بر محدودیت‌های عرضه و افزایش تقاضا غلبه خواهد کرد. از آنجا که مشکلات انرژی بر تولید آلومینیوم فشار وارد می‌کند و هزینه‌های انرژی همچنان بالاست، فشارهای ادامه‌دار بر تولید چین و اروپا، حمایت بیشتر از قیمت‌های این فلز را به همراه خواهد داشت. به گفته جعفریطهرانی، چین، هند، روسیه، کانادا، امارات، بحرین، استرالیا، نروژ، ایالات متحده آمریکا و ایسلند برترین تولیدکنندگان آلومینیوم در جهان هستند که فاصله چین با بقیه رقبا بسیار زیاد است.
وی در ادامه با اشاره به افت بازار کامودیتی‌ها در سال‌های 2015 و 2016 به دلیل روی کار آمدن شی جین پینگ در چین گفت: چین امروز نیز با سختگیری بر بخش معدن سعی دارد از رشد تلفات معدنی و تخریب زیست‌محیطی جلوگیری کند که این موضوع بر استخراج طلا در این کشور که عموما از استخراج‌های عمیق است، اثر می‌گذارد. وی سپس به تحلیل بازار طلا در سال 2022 و آینده آن پرداخت و گفت: طلا در فصل اول 2023 بهترین دوره رشد قیمت فصلی خود را در تاریخ تجربه کرد.
