ثمن رحیمی‌راد – گروه معدن: موسسه پلاتس دوازدهمین کنفرانس سالانه فولاد و بازارهای آسیایی را با هدف بررسی بازارهای جدید فولاد، فرصت‌ها و استراتژی‌های آن برگزار کرد.
این کنفرانس 27 و 28 آبان امسال (17 و 18 نوامبر) در بمبئی برگزار شد و کیوان جعفری‌طهرانی، رییس امور بین‌الملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران یکی از سخنرانان آن بود.
جعفری‌طهرانی به‌عنوان تنها نماینده منطقه مِنا (خاورمیانه و شمال افریقا) در این کنفرانس حضور داشت و در متن سخنرانی خود در ۵ محور به چالش‌ها و فرصت‌های صنعت فولاد ایران پرداخت. این 5 محور شامل تاثیر ایران بر اقتصاد جهانی فولاد، تاثیر ایران بر عرضه و تقاضای منطقه‌ای (آسیایی) و جهانی فولاد، چشم‌انداز صنعت فولاد ایران در شرایط کنونی و آینده، وضعیت آینده معدنکاری سنگ‌آهن در ایران و تاثیر کاهش تحریم‌ها بر اقتصاد ایران بود.
تولید فولاد ایران در یک سال
جعفری‌طهرانی در ابتدای سخنرانی خود به تولید فولاد خام ایران از سال 2000 تا 2015 میلادی (1379 تا 1394 خورشیدی) پرداخت و گفت: روند تولیدات فولاد ایران در این بازه زمانی در مجموع افزایشی بوده و نرخ رشد ترکیبی سالانه 6.3 درصدی را تجربه کرده است؛ در نهایت براساس آمار انجمن جهانی فولاد، تولید فولاد کشور در سال گذشته میلادی (2015) به 16.33 میلیون تن رسید.
زنجیره ارزش بالادستی فولاد نشان می‌دهد ایران از مارس تا اکتبر 2016 (از نیمه اسفند 94 تا نیمه مهر 95 خورشیدی) نسبت به مدت مشابه سال قبل در تولید سنگ‌آهن افت داشت و تولید سنگ‌آهن خام از 4.26 میلیون تن به 3.74 میلیون تن رسید. تولید کنسانتره که با کاهش مواجه بود در دوره مشابه سال قبل 14.78 میلیون تن بود و امسال به 17.87 میلیون تن رسید. همچنین تولید گندله با رشد 12.33 درصدی از حدود 12.8 میلیون تن به حدود 14.5 میلیون تن رسیده است. در آهن اسفنجی، ایران رکورد 9.7 میلیون تن را شکست و رشد 9.16 درصدی را ثبت کرد. تولید شمش فولاد (بیلت) تغییر چشمگیری را به ثبت نرساند و از 8.31 میلیون تن به 8.41 میلیون تن رسید. در بخش محصولات فولادی، افت چشمگیر تولید به ثبت رسید که نشان می‌دهد تولید از 6.31 میلیون تن به 5.81 میلیون تن رسیده است. دلیل رشد تولید آهن اسفنجی، کنسانتره و گندله به افتتاح برخی طرح‌های تولیدی در زنجیره ارزش برمی‌گردد.
واردات از صادرات پیشی گرفت
براساس طرح جامع فولاد، پیش‌بینی شده بود ایران از سال 2014 میلادی (1393 خورشیدی) واردات و صادرات فولاد را کنترل کند به گونه‌ای که صادرات بر واردات پیشی بگیرد که این اتفاق رخ داد و شاهد بودیم در حالی که کشور در بازه زمانی سال‌های 2001 تا 2013 میلادی (1380 تا ۱۳۹۲ خورشیدی) فقط واردات‌کننده فولاد خام بود، در سال 2014 میلادی (1393 خورشیدی) میزان صادرات آن به ۹۷۵هزار تن و در سال پس از آن، 2015 میلادی (1394 خورشیدی) به یک‌میلیون و 795 هزار تن رسید، در حالی که حجم واردات در این سال 136 هزار تن بود. براساس پیش‌بینی‌های طرح جامع فولاد ایران، ظرفیت تولید فولاد در کشور از 24 میلیون و 415 هزار تن در سال جاری میلادی به 41 میلیون و 477 هزار تن در سال 2025 میلادی (1404 خورشیدی) خواهد رسید؛ در همین حال در این مدت، میزان مصرف فولاد از 20 میلیون و 177 هزار تن به حدود 33 میلیون و 944 هزار تن خواهد شد. بر اساس آمار انجمن جهانی فولاد، میزان مصرف ظاهری و واقعی فولاد ایران در سال 2013 میلادی (1392 خورشیدی) نسبت به 13 سال پیش از آن، 2000 میلادی (1379 خورشیدی) حدود ۲۷درصد افزایش یافته بود. مصرف سرانه فولاد در ایران در سال 2000 میلادی کمتر از 200 کیلوگرم به ازای هر نفر بود، اما این رقم در سال 2013 میلادی از مرز 200 کیلوگرم گذشت و هنوز از بسیاری از کشورها مانند عربستان سعودی، امارات، خاورمیانه، استرالیا، چین، ژاپن، مالزی، نیوزیلند، سنگاپور، کره‌جنوبی و تایوان کمتر است. البته گفتنی است که مصرف سرانه فولاد در کشورهای خاورمیانه به ویژه ایران ظرفیت رشد بیشتری دارد، چراکه این کشورها سرشار از منابع طبیعی هستند و تقاضا برای ساخت‌وساز نیز در آنها وجود دارد. سرانه درآمد ایران حدود 7 هزار دلار و سرانه مصرف فولاد حدود 210 کیلوگرم است. درآمد سرانه قطر بیش از ۹۰هزار دلار و سرانه مصرف فولاد نزدیک به 1350 کیلوگرم است، درآمد سرانه امارات حدود 42 هزار دلار و مصرف سرانه فولاد همانند قطر نزدیک به 1350 کیلوگرم است. عربستان سعودی حدود 24 هزار دلار درآمد سرانه دارد و سرانه مصرف فولاد بالای ۳۵۰ کیلوگرم است. کویت نیز با درآمد سرانه حدود 42 هزار دلار مشابه امارات، حدود 400 کیلوگرم مصرف سرانه فولاد دارد. در میان این کشورها جمعیت بالای ایران همچنان یک مزیت نسبی به شمار می‌آید. در همین راستا مصرف سرانه فولاد چین به عنوان اقتصاد دوم جهان بالای ۵۰۰ کیلوگرم است، اما درآمد سرانه آن نسبت به کشورهای پیشرفته کم و حدود 8500 دلار است. هند، هم سرانه مصرف فولاد و هم درآمد پایین دارد. سرانه مصرف فولاد آن 60 کیلوگرم با سرانه درآمد حدود 2000 دلاری است و با توجه به برنامه هند برای گسترش شهرنشینی پیش‌بینی می‌شود میزان مصرف این کشور افزایش یابد، اما برنامه هندوستان برای تولید ۳۰۰میلیون تن فولاد در افق 2025 میلادی دور از دسترس به نظر می‌رسد که این دسترسی نداشتن به دلیل سرانه فعلی مصرف فولاد و پیش‌بینی افزایش آن به حداکثر دو برابر تا 8 تا 9 سال آینده برمی‌گردد. پس از بررسی تقاضای فولاد منطقه منا (خاورمیانه و شمال افریقا) مشخص شد تقاضای محصولات نهایی فولاد ایران در منطقه منا در سال گذشته میلادی بیش از 18.7 میلیون تن بوده است، در حالی که در سال 2008 میلادی (1387 خورشیدی) این رقم تنها ۱۵میلیون تن اعلام شده بود. این درحالی است که تقاضا برای محصولات نهایی در کشورهای عربستان سعودی، یونان و امارات در طول سال‌های یادشده به مراتب کمتر از ایران بوده است. به عبارت دیگر ایران در سال گذشته میلادی حدود ۲۶درصد تقاضای فولاد در کل منطقه مِنا را داشته و از این نظر در میان کشورهای این منطقه مقام نخست را دارد. نرخ رشد تقاضای ایران از سال 2000 تا 2008 میلادی (1379 تا 1387 خورشیدی) برابر با 5.7 درصد و از سال 2008 تا سال 2015 میلادی (1387 تا 1394 خورشیدی) برابر با ۳/۲درصد بوده است. منطقه منا که 4.8 درصد از کل تقاضای جهانی فولاد را تشکیل می‌دهد، از سال 2008 تا سال 2015 میلادی 2.9 درصد رشد تقاضای فولاد داشته است. البته سهم فولاد خام ایران در خاورمیانه در بین سال‌های 2000 تا 2015 میلادی (1379 تا 1394 خورشیدی) نوسانات زیادی را تجربه کرده است. در این سال‌ها بیشترین سهم ایران در تولید محصولات فولادی خاورمیانه مربوط به سال 2006 میلادی (1385 خورشیدی) و حدود 64 درصد بود و کمترین آن در سال‌های 2002 و 2011 میلادی (1381 و 1390 خورشیدی) به ترتیب 55 و 57 درصد بود و در نهایت در سال گذشته میلادی (2015) به 59 درصد رسید.
۵ عامل موثر بر قیمت فولاد
رییس امور بین‌الملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن در ادامه متن سخنرانی خود، ۵ عامل کلیدی را به‌عنوان عوامل تاثیرگذار بر قیمت فولاد به این شرح فهرست کرد: رشد اقتصاد جهانی، تنش‌های سیاسی و ژئوپولیتیکی، تحولات آینده نفت و مواد اولیه، تاثیر ظرفیت‌های مازاد فولادسازهای جهان و رقابت ناعادلانه کشورها. او همچنین در بررسی سناریوهای صادرات فولاد ایران 4 سناریو را تعریف کرد: سناریوی نخست براساس حداکثر ظرفیت صادرات است. در این سناریو کل صادرات فولاد می‌تواند به 7.1 میلیون تن برسد که ۴میلیون تن آن محصولات تخت، 2.1 میلیون تن محصولات طویل و یک‌میلیون تن آن فولاد خام است. سناریوی دوم براساس مشارکت صادرات در تولید ایران است که در آن 9.4 میلیون تن مجموع صادرات کشور خواهد بود. 4.9 میلیون تن آن محصولات تخت، 3.1 میلیون تن آن محصولات طویل و 1.4 میلیون تن فولاد خام است. در سناریوی سوم که براساس مشارکت صادرات در تولید جهانی است، مجموع صادرات فولاد ایران می‌تواند به 10.1 میلیون تن برسد که 7.5 میلیون تن محصولات تخت و 2.6 میلیون تن محصولات طویل است و فولاد خام سهمی از صادرات نخواهد داشت. و در سناریوی آخر که براساس طرح جامع فولاد است، ایران می‌تواند به صادرات 20.4 میلیون تن فولاد دست یابد که 11.2 میلیون تن آن محصولات تخت، 6.5 میلیون تن محصولات طویل و ۲/۷میلیون تن فولاد خام است.
تولید سنگ‌آهن در بخش خصوصی
در بخش تولید سنگ‌آهن هم در سال گذشته میلادی شاهد رشد تولید بخش خصوصی و افت تولید دولتی‌ها بودیم. تولید سنگ‌آهن بخش خصوصی در سال 2014 میلادی (1393 خورشیدی) 10.9 میلیون تن بوده و با توجه به افت شدید بهای سنگ‌آهن در دو سال اخیر و تعطیلی بسیاری از معادن، تولید در سال گذشته میلادی به ۵میلیون تن رسید، همچنین میزان تولید در بخش دولتی حدود 10 میلیون تن در طول یک سال کاهش یافت و از 45 میلیون تن در سال 2014 میلادی (1393 خورشیدی) به 35 میلیون تن در سال 2015 میلادی (1394 خورشیدی) رسید. در همین بازه زمانی، صادرات سنگ‌آهن ایران هم کاهش داشت که این اتفاق بیش از همه برآمده از کاهش ناگهانی قیمت‌های جهانی در این مدت بود. مجموع صادرات سنگ‌آهن ایران در سال گذشته میلادی به 13.8 میلیون تن رسید، در حالی که در سال 2013 میلادی (1392 خورشیدی) رکورد 23.5 میلیون تن را ثبت کرده بود. بخش خصوصی که در سال 2013 میلادی بیش از 12 میلیون تن سنگ‌آهن صادر کرده بود سال گذشته میلادی (2015) تنها توانست 4 میلیون تن صادرات داشته باشد. براساس طرح جامع فولاد، در افق 1404 خورشیدی باید شاهد تولید 154 میلیون تن سنگ‌آهن در کشور باشیم. در حالی که با احتساب طرح‌های در دست اجرا و معادن فعال پیش‌بینی می‌شود تولید فولاد به 116 میلیون تن برسد که به معنای کمبود و ناهماهنگی در این بخش است. در بخش کنسانتره هم این ناهماهنگی دیده خواهد شد، چون میزان تولید با احتساب طرح‌های تولید و برنامه‌های در دست اجرا در سال 1404 خورشیدی به 76 میلیون تن خواهد رسید و این در حالی است که انتظار می‌رود در افق 1404 این رقم به 86 میلیون تن کنسانتره برسد، اما در بخش گندله و آهن اسفنجی به ترتیب به اهداف 88 میلیون تن و 58 میلیون تن خواهیم رسید تا بتوانیم 55 میلیون تن فولاد خام را مطابق طرح، تولید کنیم.
تاثیر کاهش تحریم‌ها بر اقتصاد
کیوان جعفری‌طهرانی در ادامه سخنان خود برجام و کاهش فشار تحریم‌ها را باعث تشویق سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، تسهیل تجارت با ایران چه در زمینه صادرات و چه واردات، اتصال شبکه بانکی ایران به سوئیفت، کاهش عوامل ریسک سرمایه‌گذاری و ثبات نرخ تسعیر ارزهای خارجی دانست و در این باره افزود: کاهش بیکاری، افزایش تولید ناخالص داخلی، ارتقای روابط تجاری با کشورهای جهان، افزایش مصرف سرانه فولاد و افزایش تولید فولاد خام از دیگر مزایای رفع و کاهش تحریم‌هاست که امید می‌رود در آینده نزدیک با پیشرفت‌ها در این زمینه به حقیقت بپیوندد.
وی در خاتمه و در جمع‌بندی سخنان خود اظهار کرد: ایران به‌عنوان چهاردهمین تولیدکننده فولاد خام در بازارهای جهانی شناخته می‌شود. در فاصله ماه‌های مارس تا اکتبر 2016 میلادی (اواسط اسفند تا اواسط مهر 1395 خورشیدی) فولاد ایران و صنایع پایین‌دستی آن، در زمینه صادرات نسبت به مدت مشابه سال قبل نرخ رشد ۵۵ درصدی را تجربه کرد. ایران برای افزایش ظرفیت‌های بالادستی و پایین‌دستی زنجیره ارزش برنامه‌ریزی کرده و در افق 1404 خورشیدی قرار است تولید را به ۵۵ میلیون تن برساند. همچنین این کشور در تلاش است تا پایان سال جاری میلادی به رقم 6 میلیون تن در صادرات فولاد دست یابد که این میزان صادرات 2 تا 2.5 میلیون تن بیشتر از سال گذشته میلادی است. جعفری‌طهرانی همچنین با اشاره به رشد 35 درصدی صادرات سنگ‌آهن ایران در ۷ ماه نخست امسال خورشیدی گفت: این روند صادرات در فصل پایانی امسال و فصل نخست سال آینده میلادی تداوم دارد، اما مقامات کشور در حال برنامه‌ریزی برای وضع عوارض صادرات بر سنگ‌آهن دانه‌بندی (فاین و لامپ) از ابتدای سال آینده خورشیدی (که از 21 مارس 2017 میلادی آغاز می‌شود) هستند تا بتوانند صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا مانند کنسانتره را رشد دهند. علاوه براین ایران در سال جاری خورشیدی در تولید گندله سنگ‌آهن به خودکفایی خواهد رسید و در سال آینده خورشیدی با حذف تعرفه صادرات این محصول می‌توان شاهد شروع صادرات گندله از کشور بود.
منبع: گسترش صمت
