آنچه می خوانید نتیجه تحقیقات و تحلیل و یادداشتی به قلم کیوان جعفری طهرانی، مدیر امور بین الملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ آهن ایران پیرو ملاقات با طرف های سعودی در کنفرانس اخیر عرب استیل دوبی در هفته پایانی ماه اکتبر می باشد.
عربستان، سرزمین پروژه های منحصر بفرد در جهان
کشور پادشاهی عربستان سعودی با جمعیت 28.7 میلیون نفری خود طی سالیان گذشته بعلت تقاضای بالای ساخت و سازها و بویژه پروژه های منحصر بفرد در حال ساخت به بازار بزرگ مصرف فولاد در خاورمیانه تبدیل گشته است. این پروژه ها عبارتند از:
1– بلندترین برج جهان در جده: آسمان خراش مملکه به ارتفاع حداقل 1000 متر شامل 167 طبقه که حدود 173 متر بلندتر از بلندترین سازه فعلی ساخت بشر یعنی برج خلیه دبی خواهد بود. آرشیتکت آن آقای آدریان اسمیت همان آرشیتکت برج خلیفه می باشد. کپی این برج از روی برج خلیفه اما با نمای متفاوت مخروطی شکل باعث صرفه جویی در زمان ساخت آن خواهد شد. هزینه ساخت این آسمان خراش که قبلاً قرار بود 1600 متر باشد ولی به علت خطرات بادهای مخالف دریای سرخ ارتفاع آن به یک کیلومتر کاهش یافت 1/23 (یک ممیز بیست و سه) میلیارد دلار می باشد. این برج در سال 2019 تکمیل می گردد.
2– پروژه قطار پر سرعت حرمین بین دو شهر مقدس مکه مکرمه و مدینه منوره: این قطار فاصله 449 کیلومتری بین مکه و مدینه را به کمتر از 2 ساعت کاهش می دهد. البته سرعت واقعی این قطار 360 کیلومتر در ساعت است که برای مسائل ایمنی به 320 کیلومتر کاهش یافته است. این پروژه در سال 2015 افتتاح می گردد.
3– بزرگترین شبکه مترو جهان در ریاض: این پروژه عظیم با سرمایه گذاری 23 میلیارد دلار در بزرگترین شهر جهان از نظر وسعت یعنی ریاض پایتخت عربستان در حال اجراست.
4– شبکه راه آهن پل زمینی: چون پلی از روی زمین شهر جده در کنار دریای سرخ را به شهرهای دمام و جوبیل در کنار خلیج فارس مرتبط می سازد. هدف از تاسیس این خط راه آهن جابجایی سنگ آهن و فولاد بین بنادر در استان های غربی و شرقی عربستان می باشد. البته این خط راه آهن وظیفه جابجایی بیش از 2 میلیون مسافر در سال را هم خواهد داشت.
5– شبکه راه آهن شمال به جنوب: که از مرز اردن به جنوب شرق کشور ادامه دارد. هدف اصلی از تاسیس این خط راه آهن اتصال معادن فسفات و بوکسیت عربستان که در جنوب اردن قرار دارند به دریای سرخ می باشد. با اجرای این پروژه کشورعربستان به بزرگترین صادرکننده دو ماده معدنی ارزشمند فسفات و بوکسیت در جهان تبدیل خواهد گردید. این خط راه آهن از سنگین ترین خطوط راه آهن در جهان خواهد بود تا رکورد سنگین ترین خط راه آهن جهان که به معادن سنگ آهن فورتسکیو FMG استرالیا تعلق دارد را شکست دهد. دراین شبکه راه آهن، هر رام لوکومتیو می تواند بیش از 12 هزار تن واگن را بکشد. بدیهی است شروع صادرات فسفات از عربستان تهدیدی جهت صادرات فسفات از معادن فسفات اسفوردی بافق و شرکت صنعتی و معدنی چادرملوخواهد بود.
6– شبکه راه آهن عربستان به بحرین: با سرمایه گذاری بالغ بر 10 میلیارد دلاراز طریق پلی جدید شهر دمام عربستان را به کشور بحرین متصل مینماید. ادامه این خط راه آهن از طریق پل دوم بحرین را به کشور قطر متصل خواهد نمود. در ادامه این خط راه آهن وارد کشور امارات متحده عربی می گردد . این پروژه در سال 2018 راه اندازی خواهد شد.
7– شبکه مترو داخلی مکه مکرمه: بطول 180 کیلومتر در سال 2015 آغاز و در سال 2023 خاتمه خواهد یافت.
8- شبکه مترو جده: مجدداً بطول 180 کیلومتر که ساخت آن همزمان با مترو مکه آغاز خواهد گردید.
ارزش کل پروژه های فوق الذکر بالغ بر 385 بیلیون دلار می باشد که همه و همه نیاز به فولاد دارند.
تولید و واردات فولاد عربستان
مقدار مصرف فولاد در این کشور در سال 2009 چیزی حدود 14.8 میلیون تن بوده است که بعلت اجرای پروژه های فوق الذکر پیش بینی می گردد تا پایان سال 2015 این مقدار به 26 میلیون تن در سال افزایش یابد یعنی رشدی بالغ بر 75 درصد ظرف مدت 6 سال! در حال حاضر صنعت فولاد عربستان سعودی شدیداً وابسته به واردات بوده و نیمی از نیاز فولاد کشور از واردات تامین می گردد.
بازار مصرف بزرگ و افزایش تولید آشکار فولاد باعث خواهد شد که عربستان سعودی تا سال 2025 بیشترین ظرفیت رشد تولید فولاد و بزرگترین بازار مصرف فولاد درخاورمیانه گردد. بر اساس مصوبه کمیسیون سلطنتی Royal Commission، این کشوربرنامه دارد تا ظرف 10 سال آینده وابستگی خود به صادرات نفت به عنوان بزرگترین کشور نفت خیز جهان را کاهش دهد و بجای آن صادرات غیر نفتی بویژه فولاد را در سرلوحه اهداف خود قرار دهد.
بزرگترین فولاد سازهای عربستان به ترتیب اهمیت عبارتند از: حدید وابسته به سابیک SABIC (صنایع سنگین عربستان سعودی)، ال توارقی Al Tuwairqi Holding ، راجحی استیل Rajhi Steel و زمیل استیل Zamil Steel. دراین بین بیشترین برنامه ریزی در افزایش تولید را حدید با افزایش تولید از 6 میلیون تن فعلی به 10 میلیون تن تا سال 2025 دارد.
صادرات فولاد ایران به عربستان
از هم اکنون می بایستی فولاد سازهای ایران صادرات فولاد به عربستان را هدف قرار دهند چون از سال 2025 که کارخانجات جدید فولاد سازی عربستان وارد مدار تولید گردند، نیاز به واردات کمتر خواهد گردید. به عبارتی فقط 11 سال فرصت وجود دارد که نباید از دست داد. طبق افق 1404 ،چه برنامه تولید فولاد همان 55 میلیون تن قبلی باشد و چه 44 میلیون تن که مشغول بازنگری فعلی است ، ایران از 6-5 سال آینده مازاد تولید فولاد خواهد داشت. پس چه بهتر از هم اکنون نگاهی به این بازار خوب (عربستان) داشته باشیم.
تولید و صادرات نفت ، گاز و پتروشیمی عربستان
در حال حاضر عربستان روزانه 8 میلیون بشکه نفت صادر می نماید. ذخایر ثبت شده گاز این کشور 230 تریلیون فوت مکعب می باشد. طبق برنامه ریزی انجام شده، عربستان ظرف چند سال آینده نسبت به سرمایه گذاری بالغ بر 400 بیلیون دلار جهت توسعه صنعت نفت و گاز خود اقدام خواهد نمود. البته بعید نیست به علت نوسانات اخیر قیمت نفت رسیدن به اهداف فوق و همچنین سرمایه گذاری در صنعت فولاد و سنگ آهن با تاخیر انجام شود.
همانطور که همه می دانند صنایع نفت و گاز نقش محوری در اقتصاد این کشور دارند. کناراین صنایع، صنعت پتروشیمی نیز از اهمیت بسزایی در توسعه این کشور برخوردار می باشد بطوریکه ادامه تولید ترکیبات اتیلن، پروپیلن، بنزن و ایزومرهای گزیلن که توسط شرکت سابیک تولید می گردند باعث خواهد شد تا این کشور ظرف 3-2 سال آینده به بزرگترین تولید کننده محصولات پتروشیمی در خاورمیانه که 75 درصد از کل تولیدات منطقه را به خود اختصاص خواهد داد، تبدیل شود.
تولید داخلی سنگ آهن عربستان
عربستان سعودی دارای ذخایر متوسط سنگ آهن می باشد. هر چند ذخایر قطعی سنگ آهن عربستان چیزی کمتر از 400 میلیون تن می باشد که 1/7 (یک هفتم) ذخیه قطعی سنگ آهن ایران است. لازم به ذکر است عیار متوسط معادن سنگ آهن عربستان زیر 40 درصد می باشد که با عیار متوسط معادن سنگ آهن ایران که بین 50 الی 55 درصد می باشد خیلی فاصله دارد.
بزرگترین معدن سنگ آهن عربستان در منطقه وادی سواوین Wadi Sawawin قرار دارد که در سال 1953 یعنی 61 سال پیش کشف گردید. این ذخیره در 60 کیلومتری خلیج عقبه در دریای سرخ و 125 کیلمتری جنوب غرب شهر تبوک قرار دارد و ذخیره قطعی آن 248 میلیون تن سنگ آهن با عیار 39.8 درصد آهن می باشد. هم اکنون مطالعات امکان سنجی Feasibility Study جهت تاسیس کارخانه گندوله سازی با ظرفیت تولید 5.4 میلیون تن در سال در جریان است و ذخیره این معدن جوابگوی حداقل 20 سال خوراک این کارخانه خواهد بود.
در منطقه وادی سواوین اخیراً یک معدن سنگ آهن جدید با عیار 39.2 درصد با ذخیره قطعی 134 میلیون تن کشف شده است که شرکت انگلیسی لاندن ماینینگ London Mining کار استخراج از آن را به عهده دارد. قرار است در کنار این معدن نیز فاز دوم کارخانه گندوله سازی با ظرفیت مشابه 5.4 میلیون تن در سال تاسیس گردد. بدین ترتیب با اجرای دو فاز فوق ظرفیت گندوله سازی عربستان 10.8 میلیون تن افزایش خواهد یافت. گندوله به عنوان خوراک اصلی کارخانجات فولاد سازی عربستان نقش مهمی در جهت افزایش تولید فولاد این کشور در مدت کوتاه 10-11 ساله آینده خواهد داشت. هر چند به علت عیار پایین سنگ آهن معادن فوق هزینه سرمایه گذاری کل این پروژه از فاز صفر تا فاز راه اندازی کارخانجات گندوله سازی نزدیک به 1.9 بیلیون دلار برآورد گردیده است!
تولید سنگ آهن آفریقایی توسط عربستان
در یادداشت شماره یک مربوط به “سفری به بزرگترین معادن سنگ آهن قاره آفریقا” خواندید که کشور تانزانیا بازار سنگ آهن عربستان را هدف قرار داده است. الان بیش از یک سال است که تمام نگاه های کشور های آفریقایی سنگ آهن خیز از نیجریه گرفته تا تانزانیا، کنیا و بالاخره موریتانی به طرف عربستان گسیل شده است. خود عربستان هم نگاه خیلی مثبتی به بازار آفریقا بویژه موریتانی داشته است و سعی نموده از این بازار خوب و نزدیک و ارزان بهره مند شود. خود اینجانب نیز در سفر اخیر به معادن سنگ آهن کنیا و تانزانیا خیلی علاقمند به بازدید معادن سنگ آهن عربستان در موریتانی بودم ولی سایه سنگین بیماری ابولا که به غرب آفریقا سایه افکنده است مانع سفر من شد.
در این راستا شرکت دولتی سابیک عربستان در سال 2013 یک قرار داد همکاری با شرکت صنعتی و معدنی موریتانی جهت بهره برداری از معادن اتومای Atomai امضا نمود. موقعیت معادن اتومای در شمال موریتانی با ذخیره قطعی بالغ بر 500 میلیون تن می باشد. ذخیره احتمالی این معادن با اکتشافات جدید از یک میلیارد تن فراتر است. عملیلت استخراج و باطله برداری این معادن در سپتامبر 2013 آغاز گردید و انتظار می رود ظرف مدت 3 سال پایان پذیرد. عیار آهن این معادن بالای 60 درصد می باشد و می تواند به راحتی کمبود عیار سنگ آهن تولید داخلی عربستان را جبران نماید. معادن سنگ آهن موریتانی عربستان از سال 2020 با ظرفیت تولید سالیانه 7 الی 10 میلیون تن سنگ آهن پر عیار وارد مدار می شوند.
واردات سنگ آهن عربستان
عربستان سعودی سالیانه نزدیک به 14 میلیون تن سنگ آهن وارد می نماید که فقط 8 میلیون تن آن توسط حدید وارد می گردد. دو کشور اصلی تامین گننده سنگ آهن عربستان، برزیل و سوئد می باشند. واله Vale برزیل دارای بزرگترین معادن سنگ آهن رو باز جهان و شرکت سنگ آهن سوئدی مالک بزرگترین معدن سنگ آهن زیر زمینی جهان بنام معدن کیرونا Kiruna می باشند. عیار سنگ آهن وارده از دو کشور فوق بالای 61 درصد می باشد.
صادرات سنگ آهن ایران به عربستان
از سال 2020 که سنگ آهن تولید داخلی و آفریقایی عربستان آغاز به تولبد نمایند، وابستگی عربستان به واردات سنگ آهن کم رنگ خواهد شد. پس ازهم اکنون معادن سنگ آهن ایران می بایستی بازار عربستان را هدف قرار دهند. فقط 6 سال طلایی جهت صادرات سنگ آهن ایران بجای چین به عربستان باقی است. هزینه حمل دریایی از کشورهای برزیل و سوئد به عربستان (به جده یا دمام) بین 25 الی 30 دلار است در صورتیکه بندرعباس با فاصله فقط 335 مایل دریایی (حدود 620 کیلومتر) با بنادر دمام وجوبیل عربستان در کنار خلیج فارس از مزیت حمل دریایی خیلی پایین برخوردار است.
فاصله از بندرامام خمینی به بنادر فوق بمراتب کمتر می باشد. فاصله نزدیک تر یعنی نرخ حمل دریایی کمترو به عبارتی فروش با قیمت بالاتر. با توجه به اینکه 2 غول بزرگ سنگ آهن استرالیا یعنی ریوتنتو Rio Tinto و بی اچ پی بیلتون BHP Billiton مشغول صادرات سنگ آهن ارزان به چین هستند و در کنار واله برزیل باعث حذف شدن ایران از چرخه صادرات به چین گردیده اند، جا دارد از هم اکنون با مساعدت مسئولان محترم تمهیدات لازم برای صادرات سنگ آهن ایران به عربستان به عمل آید. به عنوان نمونه قیمت های صادراتی به عربستان حداقل 10 دلار بالاتر از قیمت های صادراتی به چین خواهد بود.
