این یادداشت طی دو سفر اینجانب به افغانستان و بازدید از معادن سنگ آهن و مس این کشور در سال 1382 و اخیرا” در پاییز امسال تهیه و تنظیم گردیده است.
تاثیر جنگ بر افغانستان
کشور افغانستان با جمعیت 31 میلیون نفری خود بیش از 3.5 دهه می باشد که مورد تاخت و تاز و هجوم نیروهای شرقی و غربی قرار گرفته است و این خود باعث ایجاد محیطی ناامن جهت فعالیت های اکتشافی و استخراجی معادن غنی این کشور اسلامی گردیده داشت. شاید به خاطر همین مخاطرات بوده است که جمعیت آن در مقایسه با ایران که در طول 35 سال گذشته بیش از دوبرابر شده است و دیگر همسایه آن، پاکستان نیز به همین منوال رکورد جمعیت 182 میلیونی را ثبت نموده است، افزایش کمتری داشته است.
متاسفانه در تجاوز نظامی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1979 به افغانستان، حدود 1.8 میلیون نفر کشته، 1.5 میلیون نفر معلول و 7.5 میلیون نفر مهاجرت نمودند که بیشتر به ایران آمدند. در جنگ اخیر ایالات متحده آمریکا که در سال 2001 آغاز گردید نیز بیش از 100.000 نفر کشته و به همین تعداد نیز معلول گردیدند. در کنار دو جنگ فوق باید به اقدامات تروریستی طالبان و گروه های تند رو نیز اشاره نمود که همه و همه باعث گردیده اند که این کشور معدن خیز همچنان بکر و دست نخورده باقی بماند.
ارزش مواد معدنی افغانستان
کشور افغانستان دارای ذخایر متنابهی از مواد معدنی فلزی و غیر فلزی به ارزش کل 958.37 میلیارد دلار به ترتیب ذیل می باشد:
1- سنگ آهن 444.66 میلیارد دلار
2- سنگ مس 288.24 میلیارد دلار
3- نیوبیوم 85.69 میلیارد دلار
4- کبالت 52.97 میلیارد دلار
5- طلا 26.48 میلیارد دلار
6- مولیبیدن 25.24 میلیارد دلار
7- خاکهای نادر 7.79 میلیارد دلار
8- آزبست 6.54 میلیارد دلار
9- نقره 5.60 میلیارد دلار
10- پتاس 5.29 میلیارد دلار
11- آلومینیوم 4.67 میلیارد دلار
12- کائولن 1.04 میلیارد دلار
13- گرانیت 0.62 میلیارد دلار
14- لاجورد 0.62 میلیارد دلار
15- فلوریت 0.62 میلیارد دلار
16- فسفات 0.62 میلیارد دلار
17- سرب و روی 0.46 میلیارد دلار
18- جیوه 0.46 میلیارد دلار
19- استرانسیوم 0.31 میلیارد دلار
20- گوگرد 0.15 میلیارد دلار
21- تالک 0.15 میلیارد دلار
22- منیزیوم 0.15 میلیارد دلار
23- لیتیوم ذخایر متنابهی وجود دارد که هنوز ارزش گذاری نشده است
همانطور که ملاحظه می فرمایید سنگ آهن به تنهایی 46% از ارزش کل ذخایر مواد معدنی افغانستان را شامل می شود.
افغانستان کشور سنگ آهن خیز
معدن حاجی گک نه تنها بزرگترین معدن سنگ آهن افغانستان بلکه بزرگترین معدن سنگ آهن بکر آسیا وهمچنین دومین ذخیره بزرگ سنگ آهن و مواد معدنی دنیا می باشد. این معدن با ذخیره قطعی 1.8 میلیارد تن با عیار 62% در ارتفاع 3800 متری و به عبارتی تقریباً در نصف ارتفاع قله اورست قرار گرفته است.
این معدن در مرکز افغانستان در استان بامیان در 200 کیلومتری غرب کابل به طرف ایران قرار دارد. این ذخیره سنگ آهن در16 ناحیه مختلف امتداد یافته و شامل 5 کیلومتر طول، 380 متر عرض و 550 متر عمق می باشد. 80% این ذخیره سنگ آهن مگنتیت پر عیار می باشد.
معدن حاجی گک همچنین دارای مقادیر متنابهی ماده معدنی تیوبیوم می باشد که در ساخت فولاد فوق هادی از آن استفاده می شود. نزدیکی معادن زغال سنگ کک شو و سنگ آهن در شاباشاک و در منطقه دارالسوف به معدن حاجی گک، توجیه اقتصادی تاسیس کارخانجات فولاد جهت کمک به توسعه اقتصادی آینده افغانستان را دو چندان می کند.
بهره برداری از معدن سنگ آهن حاجی گک توسط کنسرسیوم هندی
بر اساس قرارداد همکاری که بین دولت افغانستان و کنسرسیوم هندی به رهبری شرکت SAIL که در سال 2012 امضا گردید، 7 عضو این کنسرسیوم که تحت نام AFISCO (کنسرسیوم آهن و فولاد افغانستان) شناخته می شوند عملیات استخراج و بهره برداری از 3 معدن از 4 معدن سنگ آهن حاجی گک را طی مناقصه ای به عهده گرفتند.
اعضای این کنسرسیوم عبارتند از: 3 عضو بخش دولتی با سهام کل 56% به نام های SAIL (شرکت مادر تخصصی فولاد هندوستان) با 20% سهم، NMDC (شرکت ملی توسعه معدنی) با 18% سهم و RIN (شرکت نیگام ایسپات راشتریا) با 18% سهم و 4 عضو بخش خصوصی که مجموعا 43% سهام دارند و شامل JSW (شرکت فولاد جیندال) و JSPL (شرکت فولاد و نیروگاه جیندال) هر دو به مالکیت آقای ناوین جیندال هر یک با 16% سهم و شرکت JSW ISPAT به مالکیت آقای ساجان جیندال با 8% سهم و شرکت MIG (مونت ایسپات انرژی) به مالکیت آقای ساندیپ جاجودیا (داماد آقای جیندال) با 4% سهم در این کنسرسیوم حضور دارند.
کنسرسیوم آهن و فولاد افغانستان قرار است کنار بهره برداری از معدن سنگ آهن حاجی گک نسبت به تاسیس یک کارخانه فولاد در 2 فاز 3.1 میلیون تنی و مجموعا” 6.2 میلیون تن و همچنین ایجاد یک نیروگاه برق 800 مگاواتی جهت تغذیه کارخانجات فولاد مذکور کلاً به ارزش 10.8 میلیارد دلار اقدام نماید.
هرچند جهت جلوگیری از آسیب پذیری این پروژه توافق گردید فاز نخست فولادسازی در مقیاس بین 1.2 تا 1.5 میلیون تن و نیروگاه برق با ظرفیت 120 مگاوات وبا سرمایه گذاری 2.9 میلیارد دلار اجرا گردد و سپس با افزایش ظرفیت به 3.1 میلیون تن فاز اول تکمیل و متعاقبا” فاز دوم با ظرفیت مشابه ایجاد گردد. خوراک معادن 1، 2 و 3 سنگ آهن حاجی گک برای تغذیه 40 سال کارخانجات فولاد 6.2 میلیون تنی کافی خواهد بود.
در حال حاضر کنسرسیوم آهن و فولاد افغانستان مشغول مذاکره با IBRD (بانک جهانی) جهت گرفتن وام جهت تسهیل در اجرا پروژه فوق می باشد. در صورت تصویب بانک جهانی جهت اعطای وام جهت توسعه و نوسازی مناطق محروم ،سرمایه گذاری در این پروژه به ثبت 70% سرمایه گذاران هندی هر یک به نسبت حق السهم خود و 30% بانک جهانی انجام خواهد گرفت.
کنار پروژه های فوق یک خط راه آهن 200 کیلومتری از معادن سنگ آهن و زغال سنگ به کارخانجات فولاد نیز اجرا می گردد. بطور کلی پروژه معدن سنگ آهن حاجی گک باعث ایجاد 20.000 فرصت شغلی در کنار ایجاد امکانات رفاهی از جمله جاده و ریل راه آهن خواهد گردید.
جالب است که بدانید در مناقصه انجام شده در ماه نوامبر 2011 جهت استخراج و بهره برداری از معادن سنگ آهن حاجی گک، شرکت های “سنگ آهن گل گهر” و “بهین صنعت دیبا” نیزاز ایران حضور داشتند.
دیگر سرمایه گذاران خارجی در افغانستان
دیگر پروژه ای که توسط سرمایه گذاران خارجی هم اکنون درافغانستان درحال اجرا می باشد، پروژه مس عینک با ذخیره 11.3 میلیون تن می باشد که با سرمایه گذاری 4 میلیارد دلار توسط شرکت دولتی چینی به نام Metallurgical Corporation of China از سال 2007 در حال اجرا می باشد.معدن مس عینک در 40 کیلومتری جنوب شرق کابل قرار گرفته است و بزرگترین ذخیره مس افغانستان می باشد.
همچنین معدن شماره 4 سنگ آهن حاجی گک با سرمایه گذاری 3.8 میلیارد دلار به شرکت کانادایی KILO GOLD MINES واگذار شده است. بدین ترتیب کل حجم سرمایه گذاری توسط سرمایه گذاران خارجی در معادن سنگ آهن 1 ، 2 ، 3 و 4 حاجی گک بالغ بر 14.6 میلیارد دلار خواهد بود.
هم اکنون هندوستان پروژه های متعددی در افغانستان به دست گرفته و در حال اجرا می باشد از جمله نیروگاه برق آبی، خطوط انتقال نیرو، جاده سازی، صنایع، مخابرات، اینترنت، رادیو و تلویزیون و ساختمان سازی.
در حال حاضر نیاز سالیانه فولاد افغانستان چیزی در حدود 1 الی 1.5 میلیون تن است که با شروع پروژه های نوسازی در این کشور جنگ زده انتظار می رود نیازداخلی آن به دو برابرافزایش یابد.
طرح راه آهن افغانستان به بندر چابهار
در راستای صادرات سنگ آهن از معدن حاجی گک قرار است یک خط راه آهن به طول 900 کیلومتر از معدن فوق به بندر چابهار کشیده شود که قسمت اول این خط از معدن حاجی گک تا مرز ایران (زرنج) توسط طرف هندی و در مقابل مطالبات ایران در قبال صادرات نفت به هندوستان تامین اعتبار می گردد. قسمت دوم این خط راه آهن نیز از مرز ایران تا بندر چابهارتوسط ایران می بایستی تامین اعتبار گردد.
البته تاسیس این خط راه آهن نیز موافق ها و مخالف های خود را دارد. موافقان این طرح در افغانستان معتقدند با تامین این خط راه آهن بین ایالت بامیان افغانستان و بندر چابهار، وابستگی کابل به اسلام آباد جهت صادرات سنگ آهن از بنادر جوادر و کراچی پاکستان کمتر خواهد گردید.
مخالفان طرح فوق که در راس آن بارون فولاد هندوستان آقای ساجان جیندال قرار دارد، مذاکراتی با نخست وزیر پاکستان آقای نواز شریف درتابستان گذشته داشته است تا نظر موافق ایشان را برای حمل زمینی سنگ آهن از معادن حاجی گک و توسط کنسرسیوم آهن و فولاد افغانستان به بندر کراچی به دست آورد.
البته مذاکرات فوق هدف دیگری هم دنبال می کند و آن حمل زمینی سنگ آهن از افغانستان به هندوستان و از طریق پاکستان می باشد چرا که کنسرسیوم هندی به رهبری SAIL علاقمند به مصرف سنگ آهن تولیدی افغانستان در داخل هندوستان و سپس صادرات مازاد نیاز داخلی افغانستان و هندوستان به دیگر کشورها از جمله چین از طریق بنادر هندوستان می باشد تا شاید جایگزین توقف صادرات سنگ آهن هندوستان که از سال 2010 به دنبال وضع عوارض صادراتی سنگین اتخاذ گردید، شود. اشتباهی که حجم صادرات 110 میلیون تنی سنگ آهن هندوستان را به کمتر از یک دهم یعنی نزدیک 10 میلیون تن کاهش داد و باعث شد کشور سنگ آهن خیز هندوستان مترصد واردات سنگ آهن از استرالیا، برزیل ، افغانستان و حتی ایران گردد.
در صورتیکه طرح راه آهن افغانستان به بندر چابهار تصویب و اجرا گردد، این شانس بزرگ نیز وجود دارد که کنسرسیوم آهن و فولاد افغانستان نسبت به سرمایه گذاری بین 85 الی 100 میلیون دلار برای توسعه بندر چابهاراقدام نماید، چرا که دولت های افغانستان وهندوستان بندر چابهار را بعنوان دروازه واردات و صادرات افغانستان جهت دسترسی به دریای آزاد می نگرند.
با انجام سرمایه گذاری فوق، بندر چابهار به قطب صادرات سنگ آهن افغانستان و بالطبع ایران تبدیل خواهد گردید و با موقعیت مناسب خود در دریای عمان حتی در نرخ حمل دریایی سنگ آهن صادراتی ایران تنی یک دلار نسبت به بندرعباس صرفه جویی ایجاد خواهد کرد. هرچند که هنوز صادرات سنگ آهن از فلات مرکزی و جنوب ایران از طریق بندرعباس به علت فاصله نزدیکتر حمل زمینی مقرون به صرفه تر می باشد و فقط بندر چابهار توجیه اقتصادی برای صادرات سنگ آهن برای منطقه شمال شرق ( سنگان و خواف) و شرق کشور را خواهد داشت.
بندر چابهار همچنان منتظر تصمیم قطعی طرف های هندی و افغانی می باشد و در این راستا دولت های هندوستان و افغانستان نظاره گرو علاقمند به مذاکرات ایران با طرف های اروپایی و آمریکایی برای رفع تحریم ها هستند تا در تصمیم خود در تامین خط راه آهن از افغانستان به ایران و همچنین طرح توسعه بندر چابهار راسخ تر گردند. امید است با پیشرفت مناسب مذاکرات هسته ایی شانس ایران در صادرات سنگ آهن افغانستان که باعث توسعه وآبادانی استان سیستان و بلوچستان و همچنین منطقه آزاد چابهار خواهد گردید، بیشتر گردد.
تهیه و تنظیم:
کیوان جعفری طهرانی – رئیس امور بین الملل انجمن تولید کنندگان و صادرکنندگان سنگ آهن ایران