دکتر کیوان جعفری طهرانی؛ حفظ صادرات در شرایط فعلی باید جزء اولویت کشور باشد
طی مصاحبه اختصاصی با دکتر کیوان جعفری طهرانی بر آن شدیم تا در مورد تأثیرات سیاست‌های بین المللی بر اقتصاد ایران مصاحبه ای داشته باشیم که متن مصاحبه جهت اطلاع شما خوانندگان محترم پردازش و تولید تقدیم می شود.
به عنوان کارشناس ارشد اقتصادی لطفا درباره تأثیرات سیاست‌های بین المللی بر اقتصاد ایران برایمان بگویید.
عید سعید نوروز را به شما و همه عزیزان تبریک عرض می‌کنم. همچنین شهادت امیرالمؤمنین، مولای متقیان را تسلیت می‌گویم.
خب، همه کم و بیش در جریان شرایطی هستیم که از زمان حضور آقای ترامپ ایجاد شده است. ایشان در واقع از 10 بهمن ماه بطور رسمی و از 40 روز قبل تر بطور غیر رسمی وارد صحنه سیاست شدند و شماره شما در فروردین منتشر می‌شود. در طول 2 الی 3 ماه گذشته، حضور ایشان باعث شده که کل معادلات بین‌المللی تغییر کند و حتی به هم بخورد. تغییرات زیادی ایجاد شده، از جمله مذاکرات پایان جنگ اوکراین که در شرف انجام است و احتمالاً تا زمان انتشار این ویژه‌نامه، این اتفاق افتاده باشد. تا آخرین اخباری که من رصد کردم، آقای زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، توافق کرده که منابع اوکراین به صورت ۵۰-۵۰ با سرمایه‌گذاری آمریکایی‌ها انجام شود.
یکی دیگر از اتفاقات مهمی که در شرف انجام است و در ویژه‌نامه شما قطعاً به آن پرداخته شده، نشست دوقلو چین است که همیشه در اوایل ماه مارس (نیمه اسفند) برگزار می‌شود. امسال این نشست طولانی تر از همیشه و یک هفته بطول کشید. چین سیاستی را دنبال می‌کند که در مقابله با تهدیدات آمریکا بایستد. همچنین رشد اقتصادی 5 درصدی را تصویب کرد و در صدد سرمایه گذاری مضاعف برروی تکنولوژی ها و فناوری های جدید است. طبق روال سیاست های اخیر چین، پکن در صدد افزایش مصرف داخلی و سرانه کلیه تولیدات و محصولات خود به عنوان اولویت اول در کنار صادرات است. از سوی دیگر، آمریکا تعرفه‌هایی بر محصولات فولاد هند و فولاد و آلومینیوم مکزیک و کانادا تصویب کرده و در حال پیش‌برد مذاکرات صلح با روسیه است. این اتفاقات باعث افزایش صادرات فولاد و آلومینیوم روسیه در میان مدت خواهد شد.
از سوی دیگر، شاهد کاهش صادرات نفت ایران از حدود ۱.۴ تا ۱.۸ میلیون بشکه در روز به زیر ۹۰۰ هزار بشکه در روز هستیم که متأسفانه این روند ادامه دارد. همه این اتفاقات باعث می‌شود که وضعیت برای کشور ما سخت‌تر شود، زیرا کشورهایی که در رده متحدین ایران بودند، کم‌کم از این حلقه خارج می‌شوند. به عنوان مثال، سوریه از این حلقه خارج شده و کنترل آن به در اختیار کشورهای عربی و ترکیه قرار گرفته و ایران نقشی در آن ندارد.
این وضعیت باعث می‌شود که فرصت‌های سرمایه‌گذاری در حوزه معدن، صنایع معدنی و فلزی کشور محدودتر شود. بسیاری از دوستان درباره این موضوع صحبت کرده‌اند و امیدهای زیادی را بازگو کرده‌اند که همه این‌ها برمی‌گردد به شرایط ایده‌آلی که در برنامه هفتم توسعه تصویب شده است، جایی که رشد اقتصادی کشور ۸ درصد و رشد بخش معدن ۱۳ درصد پیش‌بینی شده است! اما این‌ها تنها در صورتی محقق می‌شوند که منابع مالی در اختیار کشور باشد. در حالی که درآمدهای ارزی کشور روز به روز کمتر می‌شود و صادرات نفت ایران تا خرداد ماه ممکن است به حدود ۴۵۰ هزار بشکه در روز کاهش یابد.
این شرایط باعث می‌شود که علاقه‌مندی شرکت‌های خارجی برای حضور در پروژه‌های بخش معدن و صنایع معدنی روز به روز کمتر شود و ما نباید از این واقعیت دور باشیم. حتی ممکن است صادرات کشور در خطر قرار گیرد و حفظ صادرات باید جزء اولویت‌ها باشد. بسیاری از بازارهایی که در دوره بایدن داشتیم، متأسفانه از دست خواهند رفت.
به نظر من، به جای تمرکز بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی که در شرایط فعلی عملاً امکان‌پذیر نیست، باید بر جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی داخلی در حوزه معدن و صنایع معدنی تمرکز کنیم. قبلاً در دولت های دوازدهم وسیزدهم نیز جذب سرمایه ایرانیان خارج از کشور مطرح شد، اما حتی این امکان هم اکنون وجود ندارد. متأسفانه شاهدیم که حتی شرکت های بخش خصوصی سرمایه‌های خود را از کشور خارج می‌کنند و این زنگ خطری است که باید به آن توجه کرد.
من معتقدم که شرایط بسیار دشواری داریم. وقتی آمریکا کشورهای مختلف را تهدید می‌کند، حتی روسیه که متحد ایران بود، از ایران فاصله می‌گیرد و به آمریکا نزدیک می‌شود. چین نیز ممکن است همین کار را انجام دهد. به نظر من، تنها راه مقابله با این شرایط، حفظ صادرات و تلاش برای جذب سرمایه و تولید سرمایه است. دولت و حاکمیت باید تنگناهای صادراتی، محدودیت‌ها و تحریم‌ها را کاهش دهند تا علاقه‌مندی بخش خصوصی به صادرات کاهش نیابد.
فراموش نکنیم که حتی شرکت‌های بزرگ دولتی که تولید می‌کنند، صادراتشان توسط بخش خصوصی انجام می‌شود. دولت باید از ادامه وضع عوارض صادراتی خودداری کند، زیرا این کار به صادرات لطمه می‌زند. حتی کرایه حمل دریایی به دلیل تشدید تحریم‌ها در حال افزایش است و این باعث کاهش قیمت‌های محموله‌های صادراتی کشور می‌شود.
ما باید واقع‌بینانه نگاه کنیم. در شرایطی که صادرات نفت کشور به شدت در خطر است، باید از طریق صادرات معدن و صنایع معدنی سعی کنیم مقداری از این کسری بودجه را جبران کنیم. هرچند که این کار به‌سادگی امکان‌پذیر نیست و درآمدهای معدنی نمی‌توانند به سرعت جایگزین درآمدهای نفتی شوند.
یک خطر دیگر این است که صنعت فولاد کشور نیز ممکن است تحریم شود و این باعث کاهش درآمدهای این بخش می‌شود. بنابراین، بهترین راه این است که صادرات را به عنوان هدف اصلی قرار دهیم و در کنار آن، فعالیت‌های اقتصادی داخل کشور را افزایش دهیم تا گردش سرمایه بهبود یابد.
کشورهای زیادی با مشکلات مشابه ما دست و پنجه نرم کرده‌اند و با افزایش مصرف سرانه محصولات تولید داخل، سعی کرده‌اند کاهش درآمدهای صادراتی را جبران کنند. البته، در شرایطی که کشور با کسری بودجه مواجه است، امکان سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های ساخت و ساز کاهش می‌یابد، اما این کار(افزایش مصرف سرانه) باید به صورت موازی انجام شود.
حفظ صادرات و ایجاد بازارهای صادراتی جدید کار بسیار سختی است. اگر بتوانیم بازارهای فعلی را حفظ کنیم و روی محصولاتی تمرکز کنیم که کمتر زیر ذره‌بین تحریم‌های آمریکا هستند، می‌توانیم تا حدی از این شرایط سخت عبور کنی.
سپاسگزارم از تحلیل‌های دقیق و جامع شما. امیدواریم با تدبیر و برنامه‌ریزی صحیح، بتوانیم از این شرایط سخت عبور کنیم.