شاید برای مخاطبان ما جالب باشد تا بدانند روند هوشمند سازی معادن در ایران به چه سمتی پیش خواهد رفت و برای عملی کردن موضوع فولاد سبز در کشور چه راه کارهایی پیشنهاد شده است؟ یاداشت زیر نتیجه صحبت‌های آقای کیوان جعفری طهرانی است، وی که در رزومه خود مدیر بازرگانی شرکت پرلیت مدیر توسعه صادرات شرکت عمران مومان چابهار مدیرعامل شرکت جامع تجارت، عضو هیات مدیره و رئیس امور بین الملل انجمن تولید کنندگان و صادر کنندگان سنگ آهن ایران و مشاور ارشد امور بین الملل خانه اقتصاد ایران را دارد این گونه موارد را عنوان می کند.
روند هوشمند سازی معادن به چه سمتی پیش خواهد رفت؟
در جریان هستید که شرکت های بخش خصوصی و دولتی به دنبال هوشمند سازی معادن بودند و هستند و پروژه های بزرگی را اجرا کردند از جمله شرکت های چادرملو، گلگهر، سنگ آهن مرکزی ایران و زیر مجموعه های ومعادن و شرکت های فولادی از جمله فولاد مبارکه و غیره. البته صرفا به صورت فهرست وار اشاره کرده ام و قطعا تعدادی از شرکت های مطرح را از قلم انداخته ام که عذرخواهی می کنم.
بخش خصوصی نیز در این زمینه فعالیت های خوبی را انجام داده است که مجال این یادداشت نیست. ولی قابل ذکر است برای هوشمند سازی معادن نیاز به مقدماتی است که در مرحله اول نیاز به نقدینگی بالا است که بخشی از این نقدینگی می بایستی از محل صادرات تامین شود تا نیاز به واردات ماشین آلات و تکنولوژی چه سخت افزاری و چه نرم افزاری از خارج از شرکت مقدور گردد.
مرحله دوم دانش فنی است که خوشبختانه تا حد زیادی در شرکت های داخلی موجود است. البته زیر ساخت هایی که برای اجرای هوشمند سازی معادن نیاز است که می بایستی توسط دولت تامین گردد از جمله قابلیت دسترسی به اینترنت پر سرعت که این محدودیت با توجه به جانمایی معادن در مناطق دورافتاده و محروم کشور، وجود دارد و این خود به خود باعث می شود نتوان بطور کامل به آن استانداردهای لازم برای هوشمند سازی معادن دست پیدا کرد. دولت قاعدتا باید اینترنت پر سرعت را برای معادنی که در مناطق دور افتاده قرار دارند، اجرا نماید.
یکی از مسائل عمده ای که وجود دارد این محدودیت هاست که لازم است به آن توجه شود. اگر این مقدمات مهیا نشود نمی توان به آن بازدهی به روز و مورد نظر دست پیدا کرد و قابلیت ارتباط بین ماشین آلات موجود در معادن با مرکز کنترل و دفاتر اصلی شرکت در مراکز استان ها به نحو صحیح و بصورت برخط انجام نمی گردد.
برای عملی کردن موضوع فولاد سبز در کشور چه راه کارهایی پیشنهاد شده است؟
عملی کردن فولاد سبز در کشور موضوع خیلی پیچیده و سختی است چون فقط موضوع تولید خود فولاد از طریق سبز مطرح نیست بلکه می بایستی کل فرایند اکتشاف، استخراج، تولید و فرآوری مواد معدنی، حمل و نقل به کارخانه فولاد، عملیات ذوب و دوباره تولید محصول میانی و نهایی همه از طریق سبز و بدون سوخت فسیلی انجام گیرند. خیلی از کشورهای مترقی فولاد ساز جهان اقدامات خوبی انجام داده اند و ما وقتی تحقیق می کنیم می بینیم که این امر بسیار سخت و دشوار است ولی چرا؟
چین برای اولین بار در سال ۲۰۲۱ با وجود کرونا از سبز کردن فولاد خود صحبت کرد. بیان کرد که در سال ۲۰۲۳ مقدمات سبز کردن فولاد را آغاز خواهد کرد و تا سال ۲۰۳۰ حداقل ۱۵ تا ۲۰ درصد پیشرفت خواهد داشت و در سال ۲۰۵۰ کل صنعت فولاد چین سبز خواهد شد. ولی شاهدیم بعد از کرونا دقیقا ۱۰ سال بازنگری کرد و گفت با توجه به اینکه ما در سال ۲۰۲۳ تلاش به شروع انجام این مهم کرده ایم، فقط این در رابطه با پروژه های جدید فولاد سازی که قرار است جایگزین پروژه های قدیم شوند مطرح است وگرنه سبز کردن صنایع قدیم فولادسازی چین بسیار زمان بر است و سال ۲۰۶۰ را به عنوان تاریخ جدید سبز کردن کل صنعت فولادسازی خود اعلام کرند. همین اتفاق برای هندوستان نیز افتاد و در سال ۲۰۲۱ که اوج کرونا بود ابتدا سال ۲۰۶۰ را برای سبز کردن فولاد تعیین کردند.
وقتی که چین ۱۰ سال این فرآیند را عقب انداخت، هند نیز بلافاصله اعلام کرد ۲۰۷۰ هدف نهایی سبز کردن صنعت فولادسازی این کشور است. همین امر نشان می دهد که این کار بسیار دشوار است و الان پروژه های فولاد سازی که در حاشیه خلیج فارس توسط کشورهایی مثل عمان،امارات، عربستان و … در حال اجرا هستند همه آن ها تکنولوژی های مدرن و جدیدی هستند که خود صنعت فولاد سازی آنها سبز است ولی فرآیند معدنکاری از جمله اکتشاف، استخراج،…و حمل سنگ آهن از طریق دریا، به عنوان مثال از برزیل و از طریق کشتی های وله مکس به بندر صحار عمان، تا سبز شدن کامل فاصله زمانی طولانی ای در پیش دارند. همچنین عملیات اکتشاف و استخراج سنگ آهن های کم عیار هماتیتی که در خود این کشورها نیز ذخایر قابل توجهی ای وجود دارد و در ادامه فرایند فراوری و تشویه مدرن بنام HMPT جهت تولید سنگ آهن مگنتیتی، هنوز برای اینکه بطور کامل سبز شوند به چند دهه زمان نیاز دارند. البته لازم به ذکر است شبکه راه آهن مدرنی که از عمان-بندر صحار به امارات طراحی شده است یک خط راه آهن کاملا سبز است. ولی نباید فراموش کرد که برای انجام کامل این عملیات باید از ابتدا تاانتهای زنجیره کاملا سبز باشد.
در رابطه با صنعت خودرو سازی شاهد هستیم که دو شرکت بزرگ خودرو سازی اروپا شامل مرسدس بنز آلمان و ولوو سوئد اعلام کردند که در خودروهای الکتریکی خود که از سال 2025 تولید می شوند ۱۰۰ درصد از فولاد سبز استفاده خواهند کرد و طبیعتا انتظار می رود که ۱۰ درصد قیمت خودروها به همین دلیل افزایش یابند. به عبارت دیگر این دو شرکت از یک سال جلوتر این مورد را اطلاع رسانی کردند. این ۲ شرکت در راستای تولید خودروی سبز پیش قدم شدند و طبیعتا سایر شرکت های خودرو ساز برتر جهان هم دنباله رو آن ها خواهند بود. این مورد نشان می دهد که فولادسازی سبز، مسیر طولانی ای برای فراگیر شدن در پیش روی دارد و هزینه تولید آن بالا است.
برای کشوری مثل ایران و بر اساس طرح جامع فولاد که قرار است در افق ۱۴۰۴/۲۰۲۵ به ظرفیت تولید ۵۵ میلیون تن فولاد برسیم، هر چند ظرفیت را افزایش داده ایم ولی هنوز به علت محدودیت های گاز و برق و وابستگی صنعت به سوخت های فسیلی مسیر طولانی ای در سبزکردن صنعت فولاد در پیش روی داریم یعنی ما یک زمان بالای ۵۰ سال نیاز داریم. وقتی هندوستان ۲۰۷۰ را برای سبز کردن صنعت فولاد خود هدف گذاری کرده است که این ۴۶ سال آینده خواهد بود، طبیعتا برای ایران این زمان طولانی تر خواهد بود و احتمالا ۵۰ تا ۵۵ سال و حتی بیشتر طول خواهد کشید. امیدواریم در حدود نیم قرن آینده با اجرای پروژه های فولاد سازی جدید، کل صنعت معدنکاری، حمل و نقل و فولاد سازی کشور، سبز گردند. شاید یک مقدار این خواستگاه بلند پروازانه باشد ولی حداقل برخی از شرکت های فولاد سازی که در زنجیره بصورت عمودی تا محصول بالا دستی جلو آمده اند و بلعکس برخی از شرکت های معدنی که در زنجیره به طور عمودی تا محصول پایین دستی پیش رفته اند، احتمالا می توانند فرآیند سبز کردن صنعت فولاد کشور را تسریع بخشند.
