اهمنامه ۴۰ میلیارد دلاری ایران و گازپروم روسیه به باور برخی از مسوولان نتیجه عمیق‌ترین مناسبات راهبردی میان دو کشور است که می‌تواند ایران را به عنصری پرقدرت و تعیین‌کننده در بازار جهانی گاز تبدیل کند. غافل از آنکه روسیه در مقابل تفکرات ساده‌انگارانه برخی از مسوولان کشور ما، رویکردی خودخواهانه را در بازارهای صادراتی ایران در پیش گرفته و برایش چندان اهمیتی ندارد که به دلیل رفاقت سیاسی دیرینه با ایران هم که شده، دست‌کم بخشی از منافع کشورمان را در این حوزه حفظ کند. تهدید بازارهای صادراتی نفت، فولاد، زغال‌سنگ و اوره ایران که اخیرا با عنوان کلی شوک روسی به بازار فولاد ایران از آن یاد شد، مساله‌ای ساده نیست که بتوان به راحتی از آن گذر کرد؛ چراکه تمام محاسبات کشور در ارتباط با ظرفیت‌سازی تولید و صادرات فولاد را تحت تاثیر قرار داده و بازار فولاد ایران را به بازاری شکننده تبدیل کرده است که عوارض آن تا بلندمدت برای اقتصاد و تجار کشور ادامه‌دار خواهد بود.
به باور دکتر کیوان جعفری‌طهرانی تحلیلگر ارشد فولاد و صنایع معدنی، روسیه با سیاست‌هایی که طی هفته‌های اخیر در پیش گرفته این واقعیت را به خوبی نشان داده که دوست و رفیق روزهای سخت ایران نیست و به هر قیمتی که شده، به دنبال احاطه بازارهای صادراتی است. به همین جهت برخی از صاحب‌نظران اقتصادی در واکنش به احساس برد برخی از دولتمردان در ارتباط با تفاهمنامه اخیر ایران با روسیه اعلام می‌کنند که این واکنش‌ها و سر و صداها، هیاهو برای هیچ است و همین که در شرایط آزادی روسیه شاهد این دست از تفاهمنامه‌ها نبودیم نشان می‌دهد که روسیه هیچ‌گاه اجازه نمی‌دهد ایران بازار گاز صادراتی‌اش را تصاحب کند و تنها به این علت دست به چنین اقدامات نمایشی می‌زند که در شرایط تحریم و بحران اوکراین، منافع بیشتری را با امتیازگیری از ایران کسب کند.
فولاد روسی در کف بازار پایتخت
گذشته از تحلیل‌هایی که در ارتباط با روابط سیاسی ایران و روسیه وجود دارد، آنچه در شرایط فعلی بسیار حائز اهمیت است این است که چندی پیش شاهد انتشار عکس‌هایی از بازار آهن‌فروشان تهران بودیم که نشان می‌داد پای فولاد روسی به کف بازار پایتخت ایران هم باز شده و دولت با محوریت وزارت صمت به واردات فولاد از روسیه اقدام کرده است؛ موضوعی بسیار قابل تامل که نشان می‌دهد مسوولان و متولیان صنعت و معدن کشور ما نه تنها نسبت به سیاست‌ها و تهدید‌های روسیه علیه بازار صادراتی ایران بی‌توجه هستند بلکه اجازه ورود محصولات روسی به بازار ایران را هم داده‌اند. حال سوالی که وجود دارد این است که تجار و فعالان اقتصادی در کشور ما در شرایطی که با تحریم‌های خارجی و خودتحریمی‌های داخلی مواجه هستند، با چه امید و انگیزه‌ای می‌توانند غفلت مسوولان از چنین رویدادهای مهم بین‌المللی‌ای را نیز تاب بیاورند و به فعالیت خود ادامه دهند.در همین راستا اخیرا رییس انجمن سنگ‌آهن ایران با بیان اینکه روس‌ها به دنبال تصاحب بازارهای منطقه هستند، اعلام کرد: روسیه رقیب بسیار بزرگی برای ایران در زمینه محصولات فولادی است. مهرداد اکبریان تاکید کرد: در توافقاتی که بین دو کشور می‌شود باید موضوع فولاد به صورت جداگانه بررسی شود و اگر این اتفاق نیفتد، بخش فولاد متضرر خواهد شد. به گفته وی، ما فولاد را براساس بازارهای صادراتی منطقه طراحی و ظرفیت‌سازی کردیم که بسیار شکننده است. به نظر می‌رسد این اقدام می‌تواند نگرانی بزرگی برای آینده بازار فولاد کشور باشد.
در این خصوص دکتر جعفری‌طهرانی به «جهان‌صنعت» می‌گوید: روسیه بعد از تحریم دست روی همان بازارهای محدودی گذاشته است که ایران به دلیل تحریم‌ها سمت آنها رفته بود. اما نکته قابل تامل این است که روسیه با امتیازدهی و ارائه قیمت‌های پایین‌تر نسبت به ایران، بازارهای صادراتی ایران را احاطه کرده است. این در حالی است که اگر روس‌ها بخواهند به روند کاهش قیمت محصولات خودشان ادامه دهند، ضربه وحشتناکی به تولیدکنندگان فولاد کشور وارد خواهد شد. وی همچنین با بیان اینکه در حال حاضر وضعیت صادراتی محصولات فولادی و معدنی ایران، اصلا خوب نیست، اعلام می‌کند که دست‌کم تا آخر ماه آگوست، بازار بسیار بدی را به دلیل شرایطی که به آن اشاره شد در پیش داریم. این کارشناس مطرح بازارهای بین‌المللی همچنین می‌گوید روس‌ها از این جهت از ما جلوتر هستند که با ارزهای کشورهای مختلف کار و معامله می‌کنند. از این رو باید فکر چاره‌ای باشیم تا بتوانیم با ارزهای کشورهای هدف معاملات را انجام دهیم.
صادرات اوره با قیمت‌های پایین‌تر از ایران
تحلیلگر ارشد فولاد و صنایع معدنی با بیان اینکه روسیه بعد از نفت، بازار فولاد ایران را تصاحب کرده است به «جهان‌صنعت» گفت: روسیه نه تنها بعد از نفت، بازار فولاد ایران را تصاحب کرده بلکه با اقداماتی نظیر حضور در بازارهای صادراتی صنایع فرتیلایزر، پلیمری و مشتقات نفتی ایران، دامپینگ قیمتی و ارائه قیمت‌های پایین‌تر در بخش عرضه، بازار اوره، آمونیاک، متانول و قیر و… ایران را نیز تحت تاثیر قرار داده است. دکتر کیوان جعفری‌طهرانی با تاکید بر اینکه روسیه با اقدامات اخیر خود نشان داده که رفیق روزهای سخت ایران نیست، افزود: در حال حاضر به دلیل دامپینگ قیمتی از سوی روسیه، صادرات اوره ایران با قیمت‌های خیلی پایین‌تر اتفاق می‌افتد و در این میان بازار گوگرد صادراتی ایران نیز تهدید می‌شود، در حالی که این موضوعات نشان می‌دهد روسیه دوست و رفیق روزهای سخت ایران نیست. البته این موضوع در گذشته نیز بارها از سوی این کشور اثبات شده است اما در شرایط فعلی به وضوح می‌توان گفت که صرفا منافع شخصی ملاک عمل مسوولان و فعالان اقتصادی در این کشور است.وی در واکنش به اظهارنظر برخی از مسوولان و مدیران دولتی که معتقدند بازار فولاد ایران تهدید نشده، اظهار کرد: این اظهارنظرها واقعیت ندارد و بازار فولاد کشور به شدت از سوی روسیه تهدید شده است.جعفری‌طهرانی ادامه داد: در طول دو ماه و نیم گذشته بعد از افزایش هیجانی قیمت‌ها به علت رقابت شدیدی که روسیه در بازار فولاد ایجاد کرد، شاهد کاهش قیمت محصولات فولادی کشورهای CIS و متعاقب آن افت قیمت‌ها در بازار فولاد چین، هندوستان و کل جهان بودیم. بازار فولاد ایران نیز به طور حتم از سوی روسیه تهدید می‌شود چراکه روسیه نیز بعد از تحریم دست روی همان بازارهای محدودی گذاشته است که ایران به دلیل تحریم‌ها سمت آنها رفته بود. اما نکته قابل تامل این است که روسیه با امتیازدهی و ارائه قیمت‌های پایین‌تر نسبت به ایران، بازارهای صادراتی ایران را احاطه کرده است.
روسیه به هر قیمتی به دنبال احاطه بازار است
تحلیلگر ارشد فولاد و صنایع معدنی با بیان اینکه روسیه در ارتباط با زغال‌سنگ نیز طی یکی دو ماه اخیر همین روش را در پیش گرفته است، اظهار کرد: البته در زمینه زغال‌سنگ، ایران صادرکننده عمده‌ای نیست بلکه واردکننده است. اما این موضوع نشان می‌دهد که روسیه سعی می‌کند به هر قیمتی که شده، بازارهای صادراتی خودش را به دست بیاورد.
وی افزود: جنگ میان اوکراین و روسیه باعث اعمال تحریم‌های شدید علیه این کشور شد و در ادامه روسیه نفوذ در بازارهای صادراتی کشورهایی مثل ایران را در دستور کار قرار داد.
جعفری‌طهرانی ادامه داد: البته نباید فراموش کنیم که روسیه در تولید بسیاری از کالاها نفر اول در جهان است. به عنوان مثال روسیه در زمینه تولید پالادیوم که فلز باارزشی است، بیش از ۳۰ درصد بازار را در اختیار دارد. در رابطه با تیتانیوم نیز بیش از ۳۰ درصد تولید و بازار در اختیار این کشور است تا جایی که در اواخر فروردین ماه سال جاری شاهد این بودیم که شرکت ایرباس از اتحادیه اروپا خواست تا از ممنوعیت و تحریم واردات تیتانیوم از روسیه خودداری کنند، چراکه اعمال این تحریم‌ها آسیب جدی بر صنعت هوانوردی خواهد بود و این شرکت را ورشکست خواهد کرد.
دست باز روس‌ها در کاهش قیمت بیشتر
جعفری‌طهرانی بیان کرد: با توجه به اینکه روسیه محصولات بالادستی و معادن را در اختیار دارد و در حوزه محصولات میان‌دستی و پایین‌دستی نیز فعالیت دارد، کل زنجیره فولاد را داراست و به همین دلیل قیمت تمام‌شده پایینی دارد. وی گفت: در حال حاضر که ما صحبت می‌کنیم، قیمت شمش فولاد ایران در محدوده ۴۷۰- ۴۶۰ دلار است و اسلب در محدوده قیمتی ۵۲۵ دلار ایفای نقش می‌کند. اما جالب است بدانید که قیمت تمام شده روس‌ها آنقدر پایین است که در ارتباط با قیمت محصولات میانی تا ۱۰۰ دلار و در ارتباط با محصولات پایین‌دستی مثل ورق گرم HRC تا ۱۵۰ دلار می‌توانند کاهش قیمت بیشتری را اعمال کنند. این در حالی است که فولادسازان ایرانی چنین شرایطی را ندارند و دست باز روس‌ها در این حوزه می‌تواند به شدت برای بازارهای ما خطرناک باشد.
تحلیلگر ارشد فولاد و صنایع معدنی اظهار کرد: البته در ایران نیز کل زنجیره فولاد وجود دارد و به لحاظ پتانسیل‌های معدنی کمبودی نداریم اما به دلیل مواردی از جمله سیاست‌های نادرست و هزینه‌های بالاسری، استفاده از ماشین‌آلات استخراج قدیمی و فرسوده، تکنولوژی قدیمی‌تر کارخانه‌ها و… هزینه تولید بالاست. وی با تاکید بر اینکه هزینه حمل‌و‌نقل در کشور نیز به شدت افزایش پیدا کرده است، افزود: تمامی این موارد هزینه‌های تولید را بالا می‌برد. همچنین پراکندگی پروژه‌های فولادسازی در سطح کشور با ظرفیت‌های محدود و حتی حدود ۱ میلیون تن که مطابق با معیارهای جهانی اقتصادی نیستند، باعث می‌شود که نتوانیم رقابت تنگاتنگی را از نظر هزینه تمام‌شده با روس‌ها داشته باشیم.
جعفری‌طهرانی ادامه داد: این در حالی است که اگر روس‌ها بخواهند به روند کاهش قیمت محصولات خودشان ادامه دهند، ضربه وحشتناکی به تولیدکنندگان فولاد کشور وارد خواهد شد چراکه ما بیشتر در حوزه صادرات محصولات میانی یعنی بیلت، اسلب و… فعالیت داریم و به دلیل مصرف داخلی، اقلامی مانند ورق گرم در محصولات صادراتی ما کمتر است. بنابراین با ادامه کاهش قیمت‌ها از سوی روسیه ممکن است قیمت‌ها از نقطه سر به سر هزینه تولید فولاد ایران نیز پایین‌تر برود و تولید در این بخش به شدت با ضرر مواجه شود.
سوبسید دولت روسیه به صنایع فولادی
تحلیلگر ارشد فولاد و صنایع معدنی گفت: مورد دیگری که باید عنوان کرد موضوع سوبسیدی است که دولت روسیه اعلام کرده به کل صنایع از جمله فولادسازان ارائه می‌دهد. بر این اساس اگر به فرض تولیدکننده فولادی به علت هرگونه هزینه‌های بالاتر در زمینه صادرات با ضرر مواجه شود، یارانه دولت باعث جبران ضرر او خواهد شد. این هم یکی از مسائلی است که دولت روسیه تمام‌قد در جهت حمایت و حفاظت از صنایع خود در جهت توسعه صادرات در دستور کار قرار داده و این مورد نیز خطر بزرگی برای تولیدکنندگان فولاد ایران است.
وی در ادامه به وضعیت صادراتی محصولات فولادی و معدنی ایران اشاره کرد و افزود: در حال حاضر وضعیت صادراتی محصولات فولادی و معدنی ایران، اصلا خوب نیست. همان‌طور که پیش از این اشاره کردم، در بحبوحه اوج افزایش قیمت‌های فولاد و محصولات چرخه زنجیره فولاد که از ماه اسفند تا نیمه اردیبهشت ماه بود به درستی عمل نکردیم. به خصوص عوارضی که در حوزه صادرات وضع شد، به شدت به این بخش لطمه زد و باعث شد که حجم وسیعی از محصولات مختلف چرخه زنجیره فولاد در انبارهای کشور دپو شود.
میلیون‌ها تن گندله روی زمین مانده است
جعفری‌طهرانی بیان کرد: در حال حاضر به روایتی ۵ میلیون تن و به روایت دیگر ۹ میلیون تن گندله روی زمین مانده است، چراکه هم مازاد مصرف داخلی است و هم اینکه به دلیل کاهش شدید قیمت فولاد و مواد اولیه در چین، قابلیت صادرات محدود دارد.
وی با اشاره به اینکه کشور چین نیز به دنبال اقدام خود برای دور سوم قرنطینه سراسری در طول دو و نیم ماهه گذشته به شدت باعث کاهش قیمت‌های جهانی شده است، گفت: ساخت و ساز در این کشور کاهش پیدا کرده است. همچنین اعتماد مردم به دولت مرکزی چین از بین رفته و حتی اقساط وام مسکن خود را به موقع پرداخت نمی‌کنند.تحلیلگر ارشد فولاد و صنایع معدنی ادامه داد: چین برخلاف پیش‌بینی‌ها که گفته شده رشد اقتصادی ۵/۵ درصد را تا پایان سال ۲۰۲۲ به دست خواهد آورد پیش نرفته و در نیمه اول سال جاری فقط رشد اقتصادی ۵/۲ درصد را ثبت کرده است. در حال حاضر جو ناامیدی ایجاد شده در این کشور باعث عدم تمایل فولادسازان به تولید و صادرات شده و حتی مصرف داخلی فولاد این کشور به شدت کاهش پیدا کرده است.
صادرات گندله صرفه اقتصادی ندارد
وی اظهار کرد: در حال حاضر با اعداد و ارقامی که در بازار چین وجود دارد، صادرات گندله صرفه اقتصادی ندارد. من به شخصه بارها به تولیدکنندگان گندله کشور اعلام کردم که مصرف گندله به صورت عام در فصل زمستان و هوای سرد در کوره‌های بلند چین اتفاق می‌افتد. این در حالی است که در ماه‌های بهمن و اسفند سال گذشته که قیمت‌ها مناسب بود، تولیدکنندگان گندله برای صادرات اقدام نکردند و به شوق قیمت‌های بالاتر صبر پیشه کردند. بر همین اساس در حال حاضر شاهد این هستیم که قیمت‌ها به شدت کاهش پیدا کرده است. این موضوع خود یکی از مسائل عمده‌ای است که باعث می‌شود صادرات محصولات بالادستی همچون گندله با مشکل جدی مواجه شود.
جعفری‌طهرانی ادامه داد: حتی در رابطه با محصولاتی مثل آهن اسفنجی از جمله بریکت گرم HBI که عملا ما در این حوزه صادرات چندانی نداریم، قیمت‌ها به شدت نزولی شده است. در این حوزه نیز در زمانی که می‌توانستیم صادرات خوبی داشته باشیم به لحاظ قیمتی، اقدام نکردیم، چراکه برخی از سیاستگذاران تصور کردند به علت قطعی برق تابستان، بازار با کمبود فولاد و مواد اولیه مواجه خواهد شد و به همین دلیل سیاست‌هایی را اتخاذ کردند که انبارهای کشور پر شود.
تولیدکنندگان کنسانتره نیز با مشکل مواجه شدند
تحلیلگر ارشد فولاد و صنایع معدنی بیان کرد: در حال حاضر به دلیل کاهش تقاضا برای تولید فولاد و با توجه به اینکه انبارها پر است و به علت قطع برق تولیدکنندگان آهن اسفنجی، گندله نیز به اندازه کافی مصرف نمی‌شود و به همین دلیل، تولیدکنندگان کنسانتره نیز با مشکل مواجه هستند. در واقع گندله‌سازها، کنسانتره‌های تولیدی را خریداری نمی‌کنند و کنسانتره‌سازها چه خودشان معدندار باشند و چه از معادن دیگر خریداری کنند، در خرید سنگ‌آهن با تعلل اقدام می‌کنند. در چند ماه پیش این معدندار بود که تعیین‌کننده قیمت فروش سنگ‌آهن بسته به درصد نرخ کدال بود ولی حال این کنسانتره‌سازها هستند که قیمت خرید را دیکته می‌کنند. وی ادامه داد: در حال حاضر کمبود نقدینگی در بازار چرخه زنجیره فولاد به شدت مشهود است و این موضوع باعث فرار سرمایه خواهد شد. جعفری‌طهرانی افزود: در مورد پیش‌بینی وضعیت بازار متاسفم که اعلام کنم دست‌کم تا آخر ماه آگوست، بازار بسیار بدی را به دلیل شرایطی که به آن اشاره شد در پیش داریم . وی اظهار کرد: البته شاید در ماه سپتامبر که مصادف با نیمه شهریور است، بازار بهتر شود اما باز هیچ تضمینی وجود ندارد. شواهد هم نشان داده است که چین وقتی در تابستان دچار بحران می‌شود، این بحران گاهی اوقات تا آخر ماه سپتامبر نیز ادامه پیدا می‌کند. این در حالی است که درست در هفته اول اکتبر (نیمه مهر ماه)، تعطیلات یک‌هفته‌ای فستیوال در چین را پیش‌رو داریم. بعد از آن بازار معمولا روال مثبتی پیدا می‌کند، چراکه دولت چین سعی می‌کند قوانین جدیدی وضع کند. بنابراین ممکن است که بازار در اوایل ماه سپتامبر یعنی نیمه شهریور بهبود پیدا کند. ولی به صورت بدبینانه ممکن است که تا اوایل اکتبر (نیمه مهر) این وضعیت بد ادامه پیدا کند. پیش‌بینی بعد از آن نیز چندان امکان‌پذیر نیست، چراکه به شرایط اقتصادی، رقابت جهانی و وضعیت شیوع بیماری کرونا در چین برمی‌گردد که خودبه‌خود به عنوان دارنده رتبه اول مصرف‌کننده و تولیدکننده فولاد و مواد اولیه جهان، سهم زیادی در تعیین قیمت محصولات فولادی در بازار دارد.
روسیه به هر قیمتی به رقابت ادامه می‌دهد
تحلیلگر ارشد فولاد و صنایع معدنی پیش‌بینی خود در مورد رویکرد روسیه را نیز ارائه کرد و گفت: پیش‌بینی من این است که روسیه به رقابت خود به هر قیمتی ادامه می‌دهد ولی فارغ از وجود یا حضور محصولات روسی در بازار فولاد ایران که خودش یک تهدید بوده و خیلی عجیب است، ما در رابطه با صادرات با مشکل جدی مواجه هستیم. این موضوع نشان می‌دهد که کانال‌های صادراتی قدیم ایران که دفاتر برون‌مرزی شرکت‌هایی هستند که در کشورهایی مشخص به صورت سنتی فعالیت می‌کنند، نمی‌توانند به تنهایی در جهت توسعه صادرات اقدام کنند. بنابراین از این پس ما باید دنبال راهکار جدیدی باشیم و از طریق سیستم‌های خارج از سیستم بانکی، به فکر جست‌وجوی مشتری‌های دست اول باشیم.
جعفری‌طهرانی افزود: مشتری‌های دست اول به مفهوم شرکت‌های دولتی هستند. در گذشته محصولات صادراتی ایران به چین به تریدرهای داخلی با خارجی عرضه می‌شد اما در حال حاضر به دلیل اینکه حاشیه سود تریدرها و تجار به شدت کاهش پیدا کرده این امکان نیز کم شده است. شرکت‌های دولتی چین هم طبیعتا به علت تحریم امکان خرید مستقیم ندارند و یا اینکه تمایل دارند از طریق سیستم بانکی خرید خود را انجام دهند در حالی که این امکان وجود ندارد.
وی تاکید کرد: باید به فکر راهکار حرفه‌ای باشیم تا بتوانیم روندی که در جهت مقابله با تحریم‌ها در طول سالیان گذشته در پیش گرفته بودیم را با وجود روسیه تغییر دهیم.
الگوبرداری از روش‌های مقابله با تحریم ایران
تحلیلگر ارشد فولاد و صنایع معدنی گفت: در حال حاضر تمام کانال‌هایی که در گذشته ایران از آنها استفاده می‌کرده است عملا توسط روس‌ها سوزانده شده و سیاستگذاران این کشور طوری عمل کردند که ما عملا نمی‌توانیم از این کانال‌های ارتباطی استفاده کنیم. وی ادامه داد: روس‌ها در واقع از نمونه کارهای ما الگوبرداری کردند و یک پله هم بالاتر رفته و تکمیلش کردند. به این معنا که تمام کانال‌های مشابهی که ما از آنها استفاده کردیم، سوخته است و آنها هم حالا از روند معاملاتی متفاوتی استفاده می‌کنند. جعفری‌طهرانی بیان کرد: روس‌ها از این جهت از ما جلوتر هستند که با ارزهای کشورهای مختلف کار و معامله می‌کنند. از این رو ما باید فکر چاره‌ای باشیم تا بتوانیم با ارزهای کشورهای هدف معاملات را انجام دهیم. شاید بتوانیم در این شرایط سختی که برای یکی دو ماه یا حتی سه ماه آینده ادامه پیدا می‌کند، بتوانیم با بهره‌گیری از روش‌های جدید بقای تولید و بازارهای صادراتی خودمان را حفظ کنیم.
منبع: جهان صنعت