بخش معدن به دلیل تحریم و عدم واردات ماشین‌آلات زمین‌گیر شده است. این در حالی است که دولت بر حمایت از تولیدکنندگان داخلی تاکید داشته و با اینکه هرازگاهی از واردات ماشین‌آلات سخن به میان می‌آید اما هنوز مشکل حل نشده است.
تا جایی که اخیرا گفته شد که شرط واردات ماشین‌آلات دست چندم چینی این است که ماشین‌آلات ایرانی به چین صادر کنیم. سوال این است که آیا با وجود تحریم‌ها ما امکان تولید ماشین‌آلات معدنی داشته‌ایم که بخواهیم دست به صادرات بزنیم؟ در واقع اگر توانایی ساخت ماشین‌آلات به‌روز چینی را داشتیم که فعالیت معادن کشور دیگر با مشکل روبه‌رو نبود!
اکنون هیچ آمار و ارقامی از ناوگان معدنی کشور مبنی بر میزان تولید شرکت‌های داخلی وجود ندارد. اعداد و آمار اعلام‌شده هم پشتوانه دقیقی ندارند، چراکه کامیونی که یک روز بار معدن، یک روز غلات و روز دیگر شوینده حمل می‌کند، جزو ناوگان عمومی محسوب خواهد شد در حالی که روی سخن ناوگان تخصصی معدن کشور است.
کارشناسان باور دارند اگر قرار است واردات ماشین‌آلات درجه چندمی چین آزاد شود، بهتر است این اتفاق نیفتد، چراکه ماشین‌آلات دست چندمی چین نیز نمی‌تواند معادن ایران را از مرگ تدریجی نجات دهد. ماشین‌آلاتی که در چین از رده خارج است را چرا ما باید خریداری کنیم که در نهایت شاهد بهره‌وری پایین باشیم؟! «جهان‌صنعت» درباره اهمیت ورود ماشین‌آلات نو گزارشی تهیه کرده که در زیر می‌خوانید.
کیوان جعفری‌طهرانی کارشناس ارشد بازار سنگ‌آهن و صنعت فولاد با بیان اینکه اگر بخواهیم بخش معدن توسعه پیدا کند به طور حتم نیازمند ماشین‌آلات جدید هستیم به «جهان‌صنعت» گفت: با توجه به بخشنامه اخیر دولت و همچنین در بودجه سال ۱۴۰۱ ملاحظه می‌کنیم که معافیت گمرکی ماشین‌آلات معدنی برداشته شده است اما مساله این است که این به هیچ‌وجه خبر خوبی نیست.
این کارشناس ارشد بازار سنگ‌آهن و صنعت فولاد درباره چرایی دلایل آن گفت: ماشین‌آلات موجود در کشور چه در زمینه استخراج و چه در حوزه حمل‌و‌نقل اکثرا قدیمی و با عمری بیش از ۲۰ سال هستند. بنابراین نیاز است که با ماشین‌آلات جدید جایگزین شوند. برای حل این مشکل هم به سرمایه زیاد و توجه خاص دولت نیاز داریم.
او تاکید کرد: باید با اعمال معافیت‌های خاص در زمینه واردات ماشین‌آلات معدنی و راهسازی بتوانیم ماشین‌آلات نو و به‌روز وارد کشور کنیم. در غیراین صورت نمی‌توان انتظار داشت بخش معدن نقش جایگزینی برای نفت ایفا کند.
او خاطرنشان کرد: امروز با قیمت‌های سر‌سام‌آور ماشین‌آلات داخل کشور که گاهی تا ۴ برابر ماشین‌آلات خارجی و حتی بیشتر هم می‌رسد، همچنین با توجه به سود عوارض گمرکی و مشکل تامین قطعات عملا نمی‌توان از پس حل مشکلات بر آمد.
هر چه قدیمی‌تر، مشکلات بیشتر
جعفری‌طهرانی با اظهار اینکه ماشین‌آلات هر چه قدیمی‌تر باشند مصرف قطعات یدکی‌شان هم بیشتر خواهد بود، ابراز کرد: امروز ماشین دامپ تراک متعلق به سال ۲۰۱۷ که در معادن بزرگ دولتی فعالیت دارد با ۳۰ هزار ساعت کار همچنان روی پاست و فعالیت می‌کند چراکه برنامه سرویس، تعمیر و نگهداری آن طبق برنامه اجرا شده است و این ماشین تا ۱۰۰ هزار ساعت نیز همچنان به خوبی کار می‌کند .
او ادامه داد: البته ما ماشین‌آلات ۱۵ سال قبل هم داریم که با ساعت کار زیاد کار می‌کند اما مساله این است که هر چه ساعت کارکرد ماشین‌آلات بیشتر باشد، مصرف قطعاتشان و هزینه تعمیر و نگهداری‌شان هم بالاتر می‌رود. او ادامه داد: مساله دیگر اینکه حتی اگر ساعت کارکرد ماشین‌آلات معدنی و راهسازی هم زیاد نباشد و از ماشین‌آلات معدنی استفاده هم نشود به دلیل استهلاک در سیستم هیدرولیک نیاز به تعمیر دارند و باید ماشین‌آلات نو جایگزین آنها شوند. به این ترتیب انتظار می‌رود دولت حتما در این بخشنامه بازنگری کند.
معدن نیازمند توجه بیشتر
کارشناس ارشد بازار سنگ‌آهن و صنعت فولاد با بیان اینکه بخش معدن نیازمند توجه است، گفت: اگر بخواهیم بخش معدن در تولید ناخالص داخلی کشور نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کند و بتواند جایگزین درآمدهای نفتی شود، نیازمند توجه و سرمایه‌گذاری‌های گسترده است. به طور حتم بدون سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه در این حوزه این انتظار دور از ذهن خواهد بود و راه به جایی نمی‌بریم.
کیوان جعفری‌طهرانی با ابراز تاسف از اینکه امروز متاسفانه شرایط برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی مهیا نیست، ادامه داد: با توجه به تحریم‌ها و مشکلاتی که قدرت‌های بزرگ برای اقتصاد ایران به وجود آورده‌اند، هزینه‌های خرید ماشین‌آلات و تامین قطعات خودبه‌خود چند برابر شده است و دیگر نباید با بخشنامه‌های جدید جلوی واردات ماشین‌آلات نو را به نام حمایت از تولید داخلی بگیریم، آن هم تولید داخلی که بعضا از نظر کیفیت، راندمان و قیمت بیشتر از نمونه‌های خارجی است. او با اشاره به زمانبر بودن فعالیت‌های معدنی خاطرنشان کرد: این واقعیت وجود دارد که فعالیت‌های معدنی دیربازده هستند و در این حوزه به سرعت نمی‌توان به سود رسید. به همین دلیل سرمایه‌هایی که وارد بخش معدن می‌شوند تا حصول نتیجه زمانبر هستند. او تصریح کرد: این یکی از مسائلی است که باعث شده برخی از فعالیت‌های بخش معدن از جمله اکتشاف مغفول بماند و یا فعالیت‌ها در این حوزه کمتر از سایر فعالیت‌های بخش معدن صورت گیرد که نیازمند توجه خاص است.
لزوم بازنگری در ناوگان ماشین‌سازی کشور
فعالان بخش معدن باور دارند که به طور قطع ماشین‌سازی باید یک بازنگری انجام دهد، زیرا در بخش معدن، نه برای پنج سال آینده بلکه برای ۵۰ سال آینده تصمیم می‌گیریم و شایسته نیست که واقعیت‌ها را نادیده بگیریم.
در این بین هپکو به عنوان نخستین مجموعه در راستای تامین ماشین‌آلات معدنی در کشور شناخته می‌شود. شروع به کار این مجموعه از سال ۵۵ بوده که آن زمان کشور هم در بخش عمران و هم در بخش معدن نیازمند ماشین‌آلات بود. همان زمان به طور شفاف ماشین‌آلات معدنی موردنیاز برای توسعه این بخش تعریف شد. برنامه‌ریزی هپکو هم تامین ماشین‌آلات معدنی موردنیاز بود، ابزار آن روز لودرهای ال ۹۰، ال ۱۲۰ تا ال ۴۷۰ مشابه کوماتسو بود، اما امروز معدنکاری متفاوت شده است. این مهم دیگر سنگین شده و در مقیاس بزرگ قرار گرفته و با ابزار و ماشین‌آلات کوچک نمی‌توان کارش را پیش برد. امروز هپکو باید خود را با ساخت ماشین‌آلات سنگین و موضوع اقتصادی بودن تولید ماشین‌آلات تطبیق دهد. این مجموعه حتی اگر با همین ذخایر و امکانات موجود بخواهد پیش برود به زمان نیاز دارد. این در حالی است که اکتشافات ما روزبه‌روز در حال افزایش است و استراتژی ما نیز به همان نسبت فراتر می‌رود و بر این اساس نیازمند تجهیزات و ماشین‌آلات روز هستیم. هرچند واردات همه این تجهیزات اشتباه است و باید بتوانیم حداقل بخشی از نیاز کشور را در داخل تولید کنیم اما اینکه تمام تمرکز را بر هپکو گذاشته و از صادرات غافل شویم و یا تمرکزمان را به سمت ورود ماشین‌آلات دست چندم چینی ببریم راه به جایی نخواهیم برد.
وارداتی که ۲۰ میلیارد تومان هم نمی‌شود
در همین خصوص، آرمان خالقی قائم‌مقام و عضو هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران پیش‌تر گفته بود: واردات ماشین‌آلات سنگین راهسازی و معدنی که می‌توانست در گذشته با کمترین قیمت وارد شود، امروز با ۲۰ میلیارد تومان هم وارد کشور نمی‌شود.
قائم‌مقام و عضو هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران خاطرنشان کرد: ما دارای شرکت سازنده حمایت از تولید داخلی هستیم که پس از سال‌ها تعطیلی، راه‌اندازی شده است، اما متاسفانه در حال حاضر آماری از میزان و تولید ماشین‌آلات تخصصی معدنی در دست نیست.
وی با اشاره به اینکه به علت نبود همین آمارهای دقیق، نمی‌توانیم به طور مشخص اعلام کنیم که در سال چقدر لودر با ظرفیت‌های مختلف تولید می‌شود، ادامه داد: هنوز مشخص نیست توانایی تولید چه میزان گریدر، بلدوزر را دارا هستیم و با اعلام ظرفیت مورد نظر، تقاضای مورد نیاز مبنی بر واردات ماشین‌آلات سنگین نیز در ابهام باقی مانده است، چراکه اگر فاکتورهای مبهم شفاف‌سازی شود شرایط و تسهیلات برای واردات ماشین‌آلات سنگین نیز راحت‌تر خواهد بود.
قائم‌مقام خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه هپکو که یکی از سازندگان ماشین‌آلات سنگین در کشور بود دیگر به علت برخی مشکلات همچون گذشته به فعالیت خود ادامه نمی‌دهد، یادآور شد: تا به امروز دولت به هپکو نه تنها کمک نکرده بلکه خریداری هم ندارد، در نتیجه به علت نبود تولید داخلی، ماشین‌آلات سنگین معدنی دچار فرسودگی شده و معدنکاران با مشکلات بی‌شماری دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند.
حداکثر عمر مفید ۵ سال
خالقی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به این که، بهتر است اگر اجازه ورود ماشین‌آلات دست دوم داده می‌شود با حداکثر عمر مفید ۵ سال باشد، خاطرنشان کرد: باید ورود ماشین‌آلات دست دوم البته با حداکثر پنج سال عمر مفید، اتفاق بیفتد و از سوی دیگر، هپکو هم برای بازگشت به چرخه تولیدی و فعالیت دوباره می‌تواند خدمات پس از فروش ماشین‌آلات سنگین معدنی را عهده‌دار شود.
قائم‌مقام خانه صنعت، معدن و تجارت در پاسخ به این سوال که بسیاری از فعالان حوزه معدن از ورود ماشین‌آلات سنگین معدنی ابراز نگرانی کرده و معتقدند که ماشین‌آلات مستعمل باری بر دوش صنعت کشور هستند، گفت: ایران در تحریم است و شرایط برای ورود ماشین‌آلات وارداتی بسیار سخت بوده و گاهی حتی امکان‌پذیر نیست در نتیجه خودمان را تحریم نکرده و دست‌اندازهای تحریم برای واردات ماشین‌های سنگین دست دوم را تشدید نکنیم.
وی همچنین در پاسخ به این سوال که اتحادیه واردکنندگان ماشین‌آلات سنگین با ورود ماشین‌آلات معدنی دست دوم موافق نیستند و معتقدند به تولید آسیب می‌رسد، خاطرنشان کرد: این صنف ذی‌نفع بوده و سود و ضرر معدنکاران را بررسی می‌کنند، اگرچه تا حدودی حق دارند اما به هر حال راه چاره‌ای نیست و برای رفع مشکلات معدنکاران نیاز به وارداتی داریم که بار مشکلات را کمتر کند. ورود ماشین‌آلات دست دوم نه‌تنها به نفع منافع کشور است بلکه مشکلات فعلی معدنکاران را رفع می‌کند.
قبر خود را با ماشین‌آلات کهنه کنده‌ایم
خالقی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه وقتی از ماشین‌آلات معدنی سال ۱۹۷۰ استفاده می‌کنیم یعنی قبر خود را کنده‌ایم، اذعان کرد: اگر شرایط برای ورود ماشین‌آلات یا قطعات فراهم شود، می‌تواند ۲۰ سال مفید کار کند، این در حالی است که پیش از این و طی سال‌های گذشته ماشین‌آلات سنگین راهسازی و معدنی با ۵۰۰ میلیون تومان قابل خریداری برای کشور بود اما امروز با ۲۰ میلیارد تومان هم این اتفاق نخواهد افتاد.
او درباره علت تمایل این بخش‌ها به واردات بیان کرد: عوامل مختلفی باعث می‌شود که واردات را به خرید از تولیدات داخلی ترجیح دهند. شرکت‌های خارجی برای هر معامله کمیسیونی در نظر می‌گیرند که با توجه به تعداد بالای خرید این درصد کمیسیون می‌تواند رقم چشمگیری باشد.
خالقی تصریح کرد: راهکار حل این مشکل این است که شرکت‌های دولتی ملزم به خرید از شرکت‌های داخلی شوند و نه تنها هپکو، که سایر شرکت‌های تولید‌کننده ماشین‌آلات سنگین را هم حمایت کنند. باید در حد توان تولید داخل از شرکت‌های داخلی خریداری شود و مازاد نیاز را از طریق واردات تامین کنیم. باید حمایت‌ها از صنایع داخلی ادامه پیدا کند تا به تولید محصولی باکیفیت و قابل رقابت با نمونه‌های خارجی دست پیدا کنیم.
گفتنی است، ایران دارای ۸۱ نوع از انواع مختلف مواد معدنی است. ذخایر اثبات‌شده سنگ‌آهن ایران به مقدار ۷/۲ میلیارد تن (هشت‌دهم درصد کل ذخایر جهان) و ذخایر سنگ معدن مس به مقدار ۶/۲ میلیارد تن (چهاردهم درصد از ذخایر جهانی) است.
ایران همچنین دارای ۱۱ میلیون تن روی (چهار درصد از ذخایر جهانی) است. کل ذخایر اثبات‌شده معادن ایران در حدود ۶۰ میلیارد تن برآورد شده که با اجرای اولویت نخست اکتشافی کشور در گستره‌ای به مساحت ۵۰۰ هزار کیلومترمربع، انتظار می‌رود به بیش از ۱۰۰ میلیارد تن برسد.
از این رو بخش معدن و صنایع معدنی یکی از حوزه‌‌های مهم و اثرگذار در تولید و تجارت کشور به شمار می‌آید.
منبع: جهان صنعت