کیوان جعفری طهرانی تحلیلگر ارشد
اقتصاد بحث از وضعیت حاکم بر بخش معدن و صنایع معدنی لاجرم به وضعیت این حوزه از نظر ماشینآلات و تجهیزات میرسد؛ بحثی تکراری که سال‌ها از طرح آن می‌گذرد، اما کمتر اقدامی متناسب با نیازهای کشور و میزان درخواست‌‌‌ها و بحث‌‌‌ها انجام شده است.
بر کسی پوشیده نیست که بنگاه‌‌‌های فعال در بخش معدن، نه ماشینآلات به‌‌‌روز و مناسبی در اختیار دارند و نه دستگاه‌‌‌های آنها عمر مناسبی دارند. اما این موضوع بر مقامات دولتی و سیاستگذاران پوشیده نیست. کهولت سن و قدیمی‌بودن ماشینآلات و تجهیزات معدن‌‌‌کاران نه‌تنها به واحدهای تولیدکننده در این بخش فشار زیادی وارد کرده، بلکه موجب به‌‌‌روزرسانی نشدن فناوری این واحدها نیز شده است.
عمده فعالان بخش معدن به علت قیمت بسیار زیاد تکنولوژی‌‌‌های اروپایی، آمریکایی، ژاپنی و حتی کره‌‌‌ای، طی سال‌های گذشته به دنبال استفاده از محصولات و ادواتی هستند که ساخت چین بوده و قیمت نسبتا کمتری دارند. برخی از ماشین‌‌‌آلاتی که طی سال‌های اخیر در بخش معدن یا راه‌‌‌سازی از این کشور به ایران وارد شده‌اند، نه‌تنها کیفیت نازلی داشتند، بلکه حتی به‌خوبی از آزمون فعالیت در ایران بیرون آمدند. در عین حال، در موارد متعددی (از جمله بولدوزرهای چینی) ناتوانی این ماشینآلات حین فعالیت در بخش معدن مشهود بوده است. در چنین وضعیتی، معدن‌‌‌کاران چاره‌‌‌ای جز استفاده از این ماشینآلات دارند؟ در همین خصوص، باید به وضعیت نامناسب ناوگان حمل‌ونقل زمینی ایران اشاره کرد که بسیار قدیمی است. فهم ابعاد این موضوع هم نیاز چندانی به تحقیق ندارد؛ کافی است در یکی از مسیرهای بین‌‌‌شهری اقدام به سفر کنید تا از نزدیک با این موضوع روبه‌‌‌رو شوید. امروز درصد زیادی از ناوگان حمل‌ونقل مواد و بار که در بین شهرها به فعالیت مشغولند، هم سن بالایی دارند و هم با ظرفیت پایین به جابه‌جایی بار مشغولند. بسیاری از این ماشینآلات نیز ساخت چین هستند. این موارد همه از ظرفیت پایین بخش ماشینآلات مورد استفاده در کشور حکایت دارد. از آنجا که امکان ادامه وضعیت با چارچوب‌‌‌های کنونی ممکن نیست، لازم است همه مدیران این بخش با اجماع نظر در خصوص نحوه عبور از چالش ماشینآلات، به توافقی جامع و مناسب دست یابند تا امکان تحول در بخش ماشینآلات معدنی فراهم شود. مسیر درست برای حل معضل ماشینآلات فرسوده معدنی، ثبت‌سفارش به شکل شفاف و نه به شیوه رانتی است. لازم به یادآوری است که اگر این مسیر به اعطای امتیاز به افراد یا گروه‌‌‌های خاص تقلیل پیدا کند، دردی از بخش معدن دوا نمی‌شود. نگاهی به قوانین مربوط به استهلاک و عمر ماشینآلات نشان می‌دهد، وضعیت در بخش معدن به سمتی متمایل شده است که میانگین سن ماشینآلات معدنی به بیش از ۲۵سال رسیده است. بخشی از معضلات کنونی به قوانین و فهمی که از مسائل ارائه می‌دهند، برمی‌‌‌گردد. در نظام قانونی درست و پویا باید مسیر به سمتی حرکت کند که اجازه به‌‌‌روزرسانی ماشینآلات صادر شود. طبیعتا در شرایطی که اجازه واردات ماشینآلات جدید به هر دلیل صادر نمی‌شود، تاکید بر این موضوع که صرفا سن ماشینآلات وارداتی باید کمتر از چند سال باشد، موضعی سخت‌‌‌گیرانه و به دور از واقعیت‌‌‌های اقتصاد ایران است. امروز در نتیجه همین رویه، بسیاری از ماشینآلات و دستگاه‌‌‌هایی که به کشور وارد شده‌اند، به دلیل عدم‌ترخیص از گمرک، رو به استهلاک هستند و بسیاری از آنها به واسطه افزایش سن، دیگر امکان ورود به کشور را پیدا نمی‌‌‌کنند. بنابراین فراتر از واردات، لازم است شرایط استفاده از تکنولوژی روز برای صنایع معدنی و بخش معدن تسهیل شود. اگر سیاستگذار به دنبال ایجاد شرایطی معقول در بخش معدن و صنایع معدنی است، لازم است دسترسی بنگاه‌‌‌ها به جدیدترین تکنولوژی‌‌‌های روز جهان در حوزه اکتشاف، فرآوری، بارگیری، استخراج و حمل‌ونقل زمینی را فراهم سازد. در بررسی برخی از ذخایر مواد معدنی کشور، نکته حیاتی که نیازمند توجه است، وضعیتی است که بر آنها از نظر اکتشاف حاکم است. دسترسی به این ذخایر نیازمند اکتشافات عمقی است و این مهم جز به مدد استفاده از تکنولوژی‌‌‌های روز و همراستا با این مقوله امکان‌‌‌پذیر نیست. در مقطع فعلی نیز ورود به فاز اکتشاف و استخراج عمقی یک مساله جبری است و بی‌توجهی به آن چالش‌‌‌های بسیاری از جمله چالش تامین خوراک صنایع فولاد را به کشور تحمیل خواهد کرد. براین مبنا به دلیل کمبود برخی از مواد اولیه از جمله سنگ‌آهن، ورود به حوزه‌‌‌های استخراج زیرزمینی ضروری است. آژیر خطر کمبود مواداولیه و ذخایر معدنی کشور، به‌ویژه در بخش سنگ‌آهن سال‌های متمادی است که به صدا درآمده است و ضرورت دارد سیاستگذار، از این دریچه به مقوله کمبود ماشینآلات در کشور نگاه کند. حل این معضل نیز جز در گرو جدی گرفتن مساله نبوده و ضروری است با کنار گذاشتن بحث، اقداماتی مشخص در راستای حل و فصل مشکلات بخش معدن انجام شود؛ انقلابی که بتواند به سرریز ماشینآلات و ادوات فنی موردنیاز به بخش معدن و صنایع معدنی کشور منجر شود، تنها از طریق جدی گرفتن ابعاد مشکلات و اتخاذ تصمیمات قاطع ممکن است. در کنار این اقدامات، بسته‌‌‌ای مکمل برای حلقه نهایی بازار ماشینآلات معدنی یعنی معدن‌‌‌کارانی که از این ادوات استفاده می‌کنند و نه تاجران و دلالان باید تدارک دیده شود تا خرید دستگاه و واردات فناوری به کشور تسهیل شود.
نکته‌ای که بسیاری به‌سادگی از کنار آن می‌‌‌گذرند، ارزشی است که ماشینآلات معدنی مستعمل یا کهنه در بازار آهنآلات قراضه دارند. جنس فولادی که در این دستگاه‌‌‌ها به کار رفته باعث می‌شود تا قیمت قراضه این ادوات بالاتر از انواع معمولی باشد؛ ضمن اینکه این قراضه‌‌‌ها با توجه به نیاز کشور به آهنآلات قراضه، به‌ویژه در صنایع فولادسازی با روش القایی، جایگزین مناسبی برای آهن اسفنجی باشد. هدف از طرح این موضوع توجه به زنجیره‌‌‌ای است که در بخش ماشینآلات مستعمل وجود دارد و کمتر کسی به اهمیت آن اشاره می‌کند. زنجیره نیز در این صنعت به شکلی تعریف شده که با ورود ماشینآلات جدید، ماشینآلات مستعمل الزاما باید از چرخه خارج شده و پس از تبدیل به قراضه، به مصرف بخش دیگری از زنجیره فولاد برسند. به دلیل حجم بزرگ ماشینآلات معدنی قدیمی، به نظر میرسد برای تحول واقعی در ماشینآلات بخش معدن به یک دوره زمانی ۵ تا ۱۰ساله و تغییر ادوات در بخش‌‌‌های اکتشاف، استخراج، باربری و… نیاز است.
منبع: دنیای اقتصاد