طرح احیا، فعال سازی و توسعه معادن کوچک مقیاس در ایمیدرو با هدف تامین مواد اولیه صنایع معدنی، توسعه مناطق محروم و ایجاد اشتغال در سال ۹۷ آغاز شد. فعال سازی معادن کوچک مقیاس، برای رونق اقتصادی کشور و به ویژه در مناطق کمتر توسعه یافته، امری ضروری است که این معادن به هم افزایی دانش فنی و فناوری، تامین منابع مالی، امید، انگیزه و توجه بیشتری نیاز دارند. در عین حال، برای تامین مواد اولیه شرکت‌های بزرگ، نیاز به فعال سازی این نوع معادن است. ارائه تسهیلات از طریق صندوق بیمه سرمایه گذاری فعالیت های معدنی، پیش خرید محصول، ایجاد کنسرسیوم، سرمایه گذاری مشترک و توسعه واحدهای فرآوری سیار از جمله راه کارهای قابل طرح برای راه اندازی این معادن است. در همین راستا جهان معدن در گفت‌وگو با کیوان جعفری طهرانی کارشناس ارشد اقتصادی نظر ایشان را در خصوص اجرای این طرح جویا شده که ماحصل آن در ادامه می‌آید.
منظور از معادن کوچک مقیاس چیست؟
معادن کوچک مقیاس از نظر کلی در داخل کشور به معادنی اطلاق می‌شود که ذخایر کوچک عموما زیر 10 میلیون تن دارند. لازم به ذکر است که این میزان ذخیره برای معادن فلزی است و برای معادن مختلف این میزان متفاوت تعریف شده است، با این حال معادنی هم داریم که ذخایر بیشتری دارند اما به دلیل عدم تامین بودجه برای سرمایه‌گذار توسعه لازم در معدن شکل نگرفته است. در حقیقت در یک نگاه تازه می‌توان گفت معادن کوچک مقیاس معادنی هستند که عموما در اختیار بخش خصوصی است و بیشتر آنها به دلیل محدودیت منابع مالی بخش خصوصی نتوانسته‌اند توسعه بیابند.
چه ضرورتی در احیای معادن کوچک مقیاس وجود دارد؟
در اینجا لازم است من یک نقل قولی از مهندس کامران وکیل دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان مواد معدنی داشته باشم که بارها در مصاحبه‌های خود به این موضوع اشاره کرده‌اند که در فعالیت معدنی مهاجرت معکوس شکل می‌گیرد یعنی نیروهای تحصیل کرده آموزش دیده و کارآمد از مراکز شهرها به خارج از شهرها و داخل معادن مهاجرت می‌کنند و اینها موجب رشد و توسعه بافت بومی آن منطقه هم از نظر مالی و هم از نظر اجتماعی می‌شود. از نظر مالی برای فعالیت‌های عمرانی و معدنی نیاز به وارد کردن سرمایه، استخدام نیروهای بومی و استفاده از مصالح همان منطقه است که همه اینها موجب رشد و ارتقای آن منطقه می‌شود؛ همچنین نیروهایی که مهاجرت معکوس انجام می‌دهند و وارد مناطق دور دست می‌شوند نیاز به آذوقه و مواد غذایی و دیگر مایحتاج و محلی برای اسکان دارند که معمولا از امکاناتی که در آن بافت کوچک یا روستا وجود دارد استفاده می‌کنند که تمام این موارد می‌تواند منجر به جذب درآمد و توسعه در آن روستا و مناطق محروم شود و تاثیر بسیار زیادی در این مناطق به جای می‌گذارد به خصوص به این دلیل که افراد بومی در صورت وجود چنین معادنی نیاز دارند که از منطقه بومی خود به فاصله دوردستی برای اشتغال بروند و در همان منطقه می‌توانند حضور و شغلی هم برای کسب درآمد داشته باشند.
چه تسهیلات و راهکارها یا اقداماتی تاکنون برای بهره برداری از معادن کوچک مقیاس در نظر گرفته شده است؟
یک واقعیتی که در طول دو سال گذشته با حضور آقای دکتر عظیمی در راس محوریت احیای معادن کوچک مقیاس که توسط تهیه و تولید مواد معدنی ایران ایمپاسکو و تحت رهبری ایمیدرو شکل گرفته است، در واقع با حضور ایشان در این حرکت سرعت عمل ایجاد شده و پیشرفت‌های خوبی وجود صورت گرفته است. برای انجام چنین اموری چه در داخل ایران و چه در خارج از کشور نیاز به پیگیری هست که به عنوان یکی از مسائل مهم مدیریتی هم شناخته می‌شود، با این حال ما در داخل کشور این پیگیری‌ها را به صورت مناسب انجام نمی‌دهیم. در رابطه با معادن کوچک مقیاس عده زیادی بوده‌اند که در مدت زمانی که مسئولیت داشتند سعی در انجام اقداماتی داشتند اما به دلیل عدم پیگیری‌ها نتیجه‌ای از آنها حاصل نشد. شاید یکی از علت‌ها، وابستگی به ذخایر معادن بزرگ بوده که این احساس را ایجاد می‌کرده که نیازی به احیای معادن کوچک نیست اما در شرایط کنونی طی یکی دو سال گذشته به دلیل نگرانی از محدودیت ذخایر معادن بزرگ از جمله چادرملو و… به فکر احیای معادن کوچک افتاده‌اند. در ذخیره‌های اعلامی به عنوان ذخیره احتمالی و قطعی مواد معدنی در داخل کشور این معادن کوچک هم لحاظ شده است و اگر قرار باشد ما فقط به ذخایر بزرگ بسنده کنیم این ذخایر هم بعد از مدتی تمام می‌شوند. معادن هر اندازه که کوچکتر باشند به صورت مویرگی در سراسر کشور پراکنده می‌شوند و خود به خود کمک به توسعه مناطق می‌کنند. نکته دیگری که نباید فراموش کنیم این است که این معادن به وسیله بخش خصوصی اداره می‌شوند و مالکیت آنها در دست بخش خصوصی است و طبیعتا درآمدی که حاصل می‌شود توسط بخش خصوصی جذب و هزینه از جمله هزینه حمل و نقل به کارخانه‌ها و بنادر می‌شود. این مساله خود باعث رشد و رونق بنادر می‌شود و عده زیادی هستند که در کنار این فعالیت‌های معدنی به صورت غیرمستقیم رزق و روزی دارند.
چه پیشنهاداتی در این خصوص دارید؟
برای معادن کوچک مقیاس در کنار تمام اقداماتی که شرکت تهیه و تولید و ایمیدرو انجام می‌دهند، باید از کمک و حمایت بانک‌ها بیشتر استفاده شود چرا که بیشترین مواردی که باعث عدم پیشرفت این پروژه از بدو فعالیت معادن کوچک تا به امروز بوده کمبود نقدینگی است، اگر نقدینگی مهیا باشد طبیعتا کمک‌های شایانی می‌کند. یکی از راهکارهایی که اخیرا تهیه و تولید پیشنهاد داده این است که معادن کوچک می‌توانند پروژه‌های فرآوری مشترکی داشته باشند تا به جای اینکه خود به تنهایی به پروژه کنسانتره سازی داشته باشند آن را به صورت مشترک اجرا کنند، و تمام این موارد به کمبود نقدینگی برمی‌گردد که اکثر واحدهای بخش خصوصی با آن دست به گریبان بوده‌اند. در واقع مشکل نقدینگی حتی در همکاری بخش خصوصی و زیر سایه حمایت دولت هم قابل حل نیست مگر اینکه بانک‌ها به جهت حمایت این پروژه وارد عمل شوند.
مشکلات اصلی در مسیر احیای معادن کوچک مقیاس چیست؟
یکی از مسائل عمده این است که همانگونه که معادن کوچک می‌شوند، بافت روستایی که در آن منطقه وجود دارد بسیار متنوع است، به عنوان مثال اگر در استان کرمان ما معادن و مناطق وابسته به آنها را بررسی کنیم، روستا به روستا و دهک به دهک اهالی حتی اگر زبان گویش محلی مشترکی داشته باشند ولی روابط اجتماعی و نحوه عملکرد و برخورد آنها با مسائل متفاوت است. یکی از مشکلات اساسی معادن کوچک مقیاس مساله معارضان است که معمولا بافت بومی که در منطقه قرار دارند با وجود اینکه می‌دانند اگر معدن احیا شود باعث رشد و آبادانی محل آنها می‌شود و حتی عده‌ای مشغول به کار خواهند شد کارشکنی می‌کنند و حتی عده‌ای مشغول به سودجویی هستند از این نظر که سعی کنند تا با اعمال فشار به سرمایه گذار یا کارآفرین بتوانند از او امتیاز مالی بگیرند. اینها همه مشکلاتی است که به نظر من باید صمت استان‌ها به این قضایا وارد شوند. مسائل زیست محیطی و منابع طبیعی موضوعی دیگری است که از نظر من در موضوع احیای معادن کوچک مقیاس اینها باید بحث و بررسی و حل و فصل شوند.
سازمان‌های مرتبط چگونه می‌توانند در پیشبرد اهداف این طرح مشارکت داشته باشند؟
سازمان صمت استان‌ها، منابع طبیعی و محیط زیست می‌توانند در این باره کمک کننده باشند. این سازمان‌ها می‌توانند برای رفع مشکلات معارضان به مساله ورود کنند و حتی امام جمعه محل هم می‌تواند در این باره کمک کننده باشد. باید دسترسی به این افراد و متولی‌های دولتی آسان‌تر باشد تا حسن روابط میان سرمایه گذار و کارآفرین و معدن‌دار با اهالی منطقه ایجاد شود تا موانع توسعه معادن کوچک حتی الامکان کاهش پیدا کند.
منبع: جهان معدن