سیاست‌های ارزی مناسب همواره بحث‌برانگیز بوده است؛ بحث‌هایی که حاصل رویارویی نوسانات ارزی با شوک‌های داخلی و خارجی هستند. نوسانات نرخ ارز در عملکرد اقتصادی کشور نقش اساسی دارند.
از این رو برای بررسی تاثیر نوسانات نرخ ارز بر رشد تولید و تقاضای کشور، قضاوت در زمینه مقدار مطلوب این نوسانات امری اجتناب‌ناپذیر است. معدن و زیرمجموعه‌های آن از جمله بخش واردات ماشین‌آلات معدنی نیز به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های اقتصادی کشور به سهم خود از این نوسانات متاثر هستند؛ اتفاقی که با توجه به نوسانات اخیر در این مجال و در گفت‌وگو با کارشناسان به آن می‌پردازیم.
خوشی صادرکننده و ناخوشی واردکننده
سخن را با گفت‌وگو با غلامرضا حمیدی انارکی، پیشکسوت و کارآفرین معدن آغاز می‌کنیم. او در گفت‌وگو با صمت توضیح داد: بخش زیادی از نیاز ما به ماشین‌آلات معدنی و قطعات یدکی و مصرفی، با واردات تامین می‌شود در نتیجه نوسانات ارزی بر نرخ ماشین‌آلات و قطعات به ویژه ماشین‌آلات سنگین مانند دامپتراک‌های بزرگ به یقین تاثیرگذار است. هر چند برخی از انواع لاستیک‌ها در داخل تولید می‌شوند اما ممکن است در تولید همان‌ها هم نیاز به مواد وارداتی باشد که در نتیجه، رابطه مستقیمی با ارز پیدا می‌کند. این در حالی است که افزایش نرخ ارز گاهی اجتناب‌ناپذیر یا حتی ضروری است که بر فعالیت‌های معدنی هم تاثیرگذار است. تاثیرات منفی این اتفاق برای واردکنندگان ماشین‌آلات در مقابل تاثیرات مثبتی قرار دارد که بر بهای مواد معدنی صادراتی وارد می‌شود.
نوسان ارز، مانع توسعه صادرات
اما کیوان جعفری‌طهرانی، صادرکننده سنگ آهن همه تاثیر نوسانات ارز را به سود صادرکننده نمی‌داند و می‌گوید: افزایش نرخ ارز برای صادرکنندگان امری مطلوب و مثبت تلقی می‌شود اما این اتفاق خواسته و ناخواسته بر فعالیت‌های داخل کشور تاثیرگذار است و حتی اگر باعث افزایش بهای حامل‌های انرژی نشود، در نرخ خدمات داخلی موثر است. من نیز به عنوان صادرکننده برای ورود و خروج ارز در بنگاه اقتصادی خود در شرایطی که تحریم‌ها تنها روی کاغذ رفع شده‌اند و به طور واقعی همچنان وجود دارند با مشکلات بسیاری روبه‌رو هستم و تا زمانی که ارز تک‌نرخی نشود، اقتصاد کشور ثبات پیدا نمی‌کند و آن کسی که می‌گوید با افزایش نرخ ارز صادرات توسعه پیدا می‌کند، مفهوم صادرات را نمی‌داند. هر چند این اتفاق می‌تواند به صورت مقطعی به سود صادرکننده تمام شود اما در کل به پدیده توسعه صادراتی نمی‌انجامد.
تاثیر از نرخ مواد معدنی نه نوسان ارز
با این حال برخی کارشناسان معتقدند نوسانات ارزی بر واردات ماشین‌آلات معدنی سایه نینداخته است. این نظر کامبیز کاظم‌پور، مدیرعامل یکی از شرکت‌های فعال در زمینه تجارت و خرید و فروش ماشین‌های راه‌سازی و معدنی نو و دست دوم است. او در گفت‌وگو با صمت تصریح کرد: نوسانات ارزی نه واردکننده که مصرف‌کننده را دچار تنش می‌کند. واردکننده با افزایش ارز بهای محصول وارداتی را بالا می‌برد و تلاش می‌کند حاشیه ضرر احتمالی را کم کند و هر چند که افزایش بهای محصول وارداتی بر میزان تقاضا تاثیرگذار است اما از نظر من تقاضای مشتری معدنی برای ماشین آلات نه متاثر از ارز داخلی که فقط و فقط متاثر از بهای جهانی مواد معدنی است. برای نمونه در سال‌های ۹۳ و ۹۴ همه معادن سنگ آهن کوچک داخل کشور تعطیل شدند زیرا صادرات آنها از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نبود. مقطعی هم وجود داشت که نه معدنکار بلکه مردم عادی هم با لودر و در بیابان‌ها رگه را با چشم تشخیص می‌دادند و استخراج می‌کردند چون به دلیل افزایش بهای جهانی سود خوبی از صادرات حاصل می‌شد. وی ادامه داد: صورت دیگر مسئله این است که در ایران پروژه‌های بزرگ معدنی در اختیار بخش دولتی هستند، در نتیجه با نوسانات ارزی سروکار ندارند و دولت برای پیشبرد کار، اعتبارات لازم را به پروژه تخصیص می‌دهد. به همین دلیل این معادن کوچک و متوسط‌مقیاس هستند که از تغییر بهای ماشین‌آلات معدنی در نتیجه نوسانات ارزی تاثیر منفی می‌پذیرند. در نتیجه، من به عنوان واردکننده، همان مشتریِ معدنی را که سال گذشته داشتم امسال نیز دارم و بی‌ثباتی ارزی تغییری در شمار مشتریان ماشین‌آلات معدنی ایران نداشته است بلکه بهای جهانی مواد معدنی است که می‌تواند در میزان تقاضای معادن کوچک‌مقیاس تاثیر بگذارد. اگر بازار جهانی رونق داشته باشد معدنکار کوچک‌مقیاس برای استخراج و کسب سود حاصل از افزایش بهای جهانی، ماشین‌آلات موردنیاز خود را می‌خرد و اگر بازار جهانی رونق نداشته باشد و شما در ایران ماشین‌آلات را مجانی هم عرضه کنید برای آن مشتری نیست. کاظم‌پور افزود: در همین حال بازار ماشین‌آلات تا اندازه‌ای هم متاثر از رکود و رونق مواد معدنی کارخانه‌ای مانند گچ، سیمان و کاشی کشور است. اگر مصرف داخلی و صادرات این مواد بیشتر شود، معدنکار برای کسب سود حاصل از صادرات، ماشین‌آلات را با هر قیمتی می‌خرد. معدنکار کاری به نرخ ارز ندارد، وقتی نیاز به ماشین‌آلات داشته باشد و فروش محصول معدنی آن در بازار داخل و خارج سودده باشد، ماشین‌آلات را به هر بهایی می‌خرد و من که واردکننده ماشین‌آلات هستم هم به نسبت ارزی که صرف کردم تا ماشین‌آلات را وارد کنم بهای آن را تعیین می‌کنم. البته این مسئله تنها درباره ماشین‌آلات معدنی صادق است و در بخش ماشین‌آلات راه‌سازی و به کلی ماشین‌آلات سنگین غیرمعدنی نوسان ارز تاثیر دارد. این واردکننده در پایان نتیجه گرفت: از نگاه من تاثیر نوسانات ارزی بر بخش معدن را می‌توان در ۳ بخش معادن بزرگ، متوسط و کوچک‌مقیاس بررسی کرد؛ به این شرح که بر پروژه‌های بزرگ‌مقیاس چون متصدی آن دولت است، تاثیری ندارد و اعتبارات لازم فراهم می‌شود. معادن متوسط‌مقیاس نیز متاثر از بهای جهانی مواد معدنی استخراجی هستند و نه نرخ ارز. تنها معدنکاران کوچک‌مقیاس هستند که در صورت افزایش بهای ماشین‌آلات و کاهش تقاضای کارخانه‌های مصرف‌کننده محصول آنها مانند گچ و سیمان به مشکل برمی‌خورند و در کل، این روزها بازار ماشین‌آلات معدنی نه رکود و نه رونق بلکه چیزی میانه این دو را تجربه می‌کند.او همچنین در پاسخ به پرسشی درباره مبدأ ماشین‌آلات وارداتی به ایران اظهار کرد: ماشین‌آلات غول‌آسای معدنی که در امریکا، ژاپن و برخی کشورهای اروپایی تولید می‌شوند، در معادنی به کار می‌آیند که حجم تولید آنها به اندازه‌ای زیاد است که به حضور این غول‌ها نیاز است اما حجم معادن ایران با همان محصولات چینی همخوانی دارد.
موانع وارداتی، حمایت از محصول داخلی است
در همین راستا حامد طاهری‌آزاد، کارشناس بازار نیز در گفت‌وگو با صمت به ورود محصولات چینی به ایران اشاره کرد و گفت: علاوه بر واردات، ما شرکت هپکو را در ایران داریم که تولیدکننده ماشین‌آلات معدنی و راه‌سازی است. ماشین‌آلات چینی هم با سبک فعالیت‌های معدنی در ایران منطبق هستند، هم قدرت اسب بخار موتور آنها مناسب است و هم از نظر حجم مواد معدنی و طراحی بدنه و اتاق بار، نیاز معدنکار ایرانی را تامین می‌کنند و سازگاری بیشتری با مطالعات نیازسنجی و اهداف تولیدی ما دارند. در نتیجه از شرکت‌های چینی خرید می‌کنیم که نمونه‌ای از آنها شرکت ایکس‌سی‌ام‌جی (XCMG) است. او درباره نوسانات ارزی گفت: با وجودی که ما از چین ماشین‌آلات وارد می‌کنیم، نوسانات نرخ ارز علاوه بر دلار بر ارزهای دیگر از جمله یوآن هم تاثیرگذار است که البته شدت دلار را ندارد. خریدهای ما به پشتوانه اعتبارات اسنادی بانکی است و بی‌شک نوسانات ارزی، ما را دچار ضرر می‌کند اما در هر حال این اتفاقی است که به اصطلاح باید با آن کنار آمد. اکنون ما حدود ۳ تا ۴ کارخانه بزرگ فولادسازی داریم که معادن باید خوراک این کارخانه‌ها را تامین کنند در نتیجه معدنکاران باید با این مسئله کنار آمده و امید داشته باشند که با ایجاد ارزش افزوده در بخش فروش محصولاتی مانند شمش فولاد، کنسانتره و آهن اسفنجی به بازار خارجی، این ضرر جبران شود که البته این رویکرد، زمینه ذهنی ما است و رسیدن به این میزان ارزش افزوده تضمین‌شده نیست. طاهری‌آزاد در ترسیم نگاه خود به واردات ماشین‌آلات معدنی توضیح داد: واردات ماشین‌آلات معدنی با موانع بسیاری روبه‌روست، برای نمونه در گروه محصولاتی که شرکت هپکو به عنوان تولیدکننده می‌سازد، هیچ گونه وارداتی انجام نمی‌شود و آنچه در بازار از ماشین‌آلات خارجی معامله می‌شود مربوط به اقلام دست دومی است که از کشورهایی مانند امارات وارد می‌شوند. واردات از کشورهای اروپایی نیاز به پیش‌پرداخت‌های زیاد دارد و مجوز واردات آن به سختی صادر می‌شود، همچنین با موانع سخت گمرکی و غیر از آن روبه‌رو است که در کنار این موانع، نوسانات ارزی هم مزید بر علت است. وی ادامه داد: البته از سویی این سختگیری‌ها سیاست مناسبی برای حمایت از تولید داخلی ماشین‌آلاتی به شمار می‌آیند که به طور نسبی در مقایسه با محصول چینی کیفیت بهتری دارند اما در مقایسه با محصول اروپایی کم‌کیفیت‌تر هستند.
بی‌ثباتی ارز برابر با بی‌ثباتی قراردادهاست
و در نهایت نصیری، واردکننده ماشین‌آلات معدنی که در همین حد خود را معرفی کرد، در گفت‌وگو با صمت از تاثیر منفی بی‌ثباتی‌های ارزی بر فعالیت واردکنندگان گفت و توضیح داد: بی‌ثباتی نرخ ارز باعث می‌شود من به عنوان واردکننده نتوانم برای ماشین‌آلات وارداتی خود نرخ ثابتی در نظر بگیرم و در جریان قراردادها به مشکل برمی‌خورم چون مشتری‌ای که به طور مثال با ارز ۴هزار تومانی قرارداد بسته است با افزایش ناگهانی ارز برای نمونه به ۵هزار تومان زیر بار نرخ جدید نمی‌رود. به نظر من علاوه بر بی‌ثباتی نرخ ارز فساد اداری هم مسئله دیگری است که این بخش را در کشور رنج می‌دهد. هم اکنون طرف‌های قرارداد ما در چین بر این باورند که بهای ارز در ایران در هر دقیقه تغییر می‌کند.
منبع: روزنامه گسترش صمت