سال 2020 زمانی پر فراز و نشیب برای سنگ آهن و فولاد بود، با وجود افت قابل توجه قیمتی که برای این محصوالت در ماه‌های ابتدایی سال رقم خورد اما افزایش تقاضا برای این کالاها از سوی چین توانست تا این بازارها را از نیمه سال 2020 وارد مدار افزایشی کند و در روزهای پایانی سال نیز رکوردهای چند ساله قیمت در این بازارها شکسته شد. با توجه به سهم بالای چین از تولید و مصرف فوالد در دنیا، آینده این بازار در سال جاری میلادی تا حد زیادی وابسته به تصمیمات دولت چین در اجرای پروژه‌های توسعه‌ای است. البته با توجه به آنکه رشد کم سابقه بهای سنگ آهن حاشیه سود فولادسازان را تحت شعاع قرار داده، انتظار تعدیل نرخ در این بازار به قوت وجود دارد.
جایگاه چین در تولید و مصرف فولاد و سنگ آهن
چیـن بزرگتریـن تولیدکننـده و مصـرف کننـده فولاد جهان به شـمار می رود؛ این کشـور در سـالهای گذشـته و در واقع تا سـال 2013 در رتبه اول تولید سـنگ آهن دنیا نیز قـرار داشـت. میـزان تولید معدنی سـنگ آهن چیـن در آن دوره بـه یـک میلیـارد و 400 میلیـون تن سـنگ آهن کم عیار در سـال می رسـید که این میزان تولیـد معدنی پس از پرعیارسـازی تبدیـل بـه 400 هـزار تن کنسـانتره بـا عیار بالای 65 درصد می‌شـد. برداشـت مسـتمر و قابل توجه از ذخایـر سـنگ آهـن چیـن ظـرف سـالهای متمـادی به گونـه‌ای پیـش رفـت که عیـار ذخایـر معدنی سـنگ آهن چین سـال به سـال کمتـر شـد. در حالی که عیار متوسـط ذخایر سـنگ آهن چیـن تا حدود 20 سـال قبـل 40 درصد بـود، از عیار آن به صورت سـالانه کاسـته شـد بـه گونه‌ای کـه در حدود 10 سـال قبل این عیار متوسـط بـه 37 درصد رسـید. در ادامـه یـک مرتبه کاهـش قابل توجهـی در عیار متوسـط ذخایر سـنگ آهن این کشـور پدید آمد به گونه‌ای کـه حدود 5 سـال قبل میانگیـن عیار ذخایر این کشـور به 22 درصـد رسـید و ذخایـر بـه عمق رفتنـد. در حال حاضر نیـز گفته میشـود کـه ذخایر سـنگ آهن این کشـور عیار متوسـطی در حدود 11 تا 17 درصد داشـته و در اعماق بالغ بـر 250 متـر قـرار دارند. عیـار پایین و عمق اسـتخراج این ذخایـر به‌گونه‌ای اسـت کـه درحال حاضر دیگر برداشـت از ایـن ذخایـر به صرفه نبـوده و همین موضوع باعث شـده تا بـه خودی خود بسـیاری از معـادن از گردونـه فعالیت خارج شوند.
رونـد پیش آمده در کاهش عیـار و افزایش عمق ذخایر سـنگ آهـن چیـن در سـالهای گذشـته باعث شـد تـا از میزان تولید سـنگ آهن چین از سـال 2013 کاسـته شـود؛ افـت قابـل ملاحظـه بهـای جهانی سـنگ آهن در سـال 2014 نیـز مزیـد برعلـت شـد تا دیگـر اسـتخراج از معادن کم‌عیـار و بـا عمـق بـالای این کشـور چنـدان مقـرون به صرفه نباشـد، به این ترتیب از سـطح تولید سـنگ آهن در چین کاسـته شـد و این کشـور از تولیدکننده بزرگ سـنگ آهـن تبدیـل بـه واردکننده بزرگ سـنگ آهن در دنیا شـد.
رکورد تولید فولاد در چین در سـال 2020 شکسـته شـد و این کشـور موفق شـد تـا یک میلیارد تن فولاد تولید کند، این کشـور برای سـال 2021 هدف تولید یک میلیارد و 60 میلیـون تـن فـولاد را تعریف کرده و دنبـال می‌کند. طبیعتا برنامه‌ریـزی بـرای افزایـش تولید فـولاد میتواند به رشـد تقاضا برای سنگ آهن از سوی چین منجر شود.
براسـاس اعلام انجمـن جهانـی فـولاد (worldsteel) در سـال 2019 برابر یک میلیارد و 870 میلیون تن فـولاد در دنیا تولید شـد، اگرچه انتظار میرفت که در سـال 2020 بـر میـزان تولیـد فـولاد در دنیـا افـزوده شـود امـا گسترش شـیوع ویروس کرونا در بسیاری از کشورها که به درگیـری قابـل توجه برای کنتـرل این بیماری منجر شـد باعـث شـد تا نه تنهـا هـدف افزایش تولیـد فولاد در سـال 2020 محقـق نشـود که از میـزان تولید جهانـی فولاد نیز کاسـته شـود. البته هنوز آمار دقیق تولید فولاد دنیا در سـال 2020 اعلام نشـده اما با توجـه به آخریـن برآوردها، میزان تولیـد فـولاد در دنیـا در ایـن سـال بـه رقمـی حـدود یک میلیـارد و 800 میلیون تن خواهد رسـید. به این ترتیب باید گفت که چین در سـال 2020 سـهمی 55 درصدی از تولید فولاد دنیا را به خود اختصاص داده است.
بازیگر اصلی بازار سنگ آهن دنیا
بـا توجه به سـهم 55 درصدی چیـن از تولید کل فولاد دنیـا و از آنجایی که عمده نیاز ماده اولیه فولادسـازان چینی از واردات سـنگ آهن تامین میشـود، بنابراین وضعیت بازار فولاد این کشـور بیشـترین تاثیر را در بازار سـنگ آهن دنیا دارد. در حالی که سـایر کشـورهای دنیا سـهمی حداکثر 45 درصـدی از تولید فولاد دنیا را در اختیار دارند، کل این میزان فولاد نیز بر اسـاس سـنگ آهن انجام نمی‌شـود.
استفاده از آهـن قراضه برای تولید فولاد در بسـیاری از کشـورها رواج داشـته و اسـتفاده از آن حتی رواج بیشتری نسبت به سنگ آهـن نیـز دارد. ترکیه یکی از کشـورهایی اسـت که بخش قابـل توجهـی از تولیـد فـولاد ایـن کشـور بر مبنـای آهن قراضـه اسـت، بـه گونـه‌ای کـه از 34.5 میلیون تـن فولاد تولیدی در این کشـور، 21 میلیون تن براسـاس آهن قراضه عمدتا وارداتی و مابقی براسـاس سـنگ آهن اسـت. چنین وضعیت مشـابهی در بسـیاری از کشـورهای دیگر نیز رواج دارد. روسـیه از دیگـر کشـورهایی اسـت که تولیـد فولاد بر مبنای اسـتفاده از آهن قراضه با درصد کمتر و سـنگ آهن بـا درصـد بیشتـر اسـت، ایـن کشـور از اواخـر مـاه جاری میلادی (ژانویـه) بـر روی صـادرات آهن قراضـه عوارض صادراتـی وضـع مـی کنـد تـا بـه ایـن ترتیـب بـه کمک فولادسـازان ایـن کشـور در تامین ماده اولیه آیـد. تا پیش از ایـن واردات آهـن قراضه به چین ممنوع بـود، اما دولت این کشـور واردات ایـن محصـول را در سـال 2021 آزاد کـرده اسـت. بـا ایـن وجود انتظـار مـی‌رود که وابسـتگی چین به سـنگ آهـن در تولیـد فـولاد در سـال جاری میلادی نیز استمرار پیدا کند.
تاثیرگذاری پروژه راه ابریشم بر تقاضای جهانی فولاد
برنامه‌هـای دولـت چیـن بـرای سـال 2021 بعـد از تعطیلات سـال نو چینی اعلام میشـود. نشسـت سـران کنگـره خلـق چیـن هر سـال 5 تـا 10 مـاه مـارس برگزار میشـود و مهمترین تصمیمـات اقتصادی و توسـعه‌ای در این نشسـت گرفته میشـود؛ تصمیم‌گیری نسـبت به روند اجـرای پـروژه راه ابریشـم (BRI) در سـال 2021 ازجملـه مـواردی اسـت کـه به احتمـال قـوی در این کنگـره انجام میشـود و نتیجـه آن میتواند میـزان تقاضای چیـن برای کامودیتی ها در سـال 2021 را مشـخص کند. استمرار روند رو به رشـد پروژه‌های توسـعه‌ای در چین همانند سـالهای قبل میتواند تقاضای فولاد این کشـور را افزایشـی کند. به ایـن ترتیـب نتیجه ایـن کنگره مـی تواند تاثیر بسـزایی در تقاضـای فـولاد چین و به این ترتیب بازار فولاد دنیا داشـته باشد.
اگرچـه برنامه‌های توسـعه‌ای چیـن برای سـال جاری میلادی اعلام نشـده اما انجمن فـولاد این کشـور برنامه تولیـد فـولاد چیـن در سـال 2021 را اعلام کـرده کـه در صـورت تحقـق میـزان تولیـد فـولاد این کشـور در سـال جـاری میلادی به یـک میلیـارد و 60 میلیون تـن خواهد رسـید. میزان صادرات فولاد چین از سـال 2016 کاهشـی شـد، در حالی که پیش از این سـال، این کشـور سالانه بالغ بـر 90 میلیـون تن فـولاد صادر می‌کرد، از سـطح صادرات آن کاسـته شـد؛ به گونـه‌ای که ظـرف 2 الی 3 سـال اخیر میـزان صـادرات فولاد این کشـور به رقمی در حـدود 60 تا 70 میلیـون تـن در سـال محدود شـد. افزایش نیـاز داخلی چیـن به فـولاد، دلیل اصلـی این کاهش صـادرات بوده که در سـال 2020 نیـز ادامـه یافت و کمترین میـزان صادرات 10 سال گذشته با عدد 53.68 میلیون تن به ثبت رسید.
همانگونـه کـه عنوان شـد، تصمیمات چیـن در اجرای پروژه راه ابریشـم جدید برای امسـال از جمله مواردی اسـت کـه بر میـزان مصرف فولاد این کشـور و البته دنیـا اثرگذار خواهـد بـود. در آغاز ایـن پروژه، عبور این جاده از 64 کشـور در نظـر گرفتـه شـده بـود، در آغـاز سـال 2018 تعـداد این کشـورها بـه 70 رسـید. در ادامـه ظـرف سـالهای بعـد بر تعـداد کشـورهایی کـه راه ابریشـم از آنهـا عبـور می‌کردند افـزوده شـد بـه گونـه‌ای کـه در پایـان سـال 2020 تعـداد کشـورهایی کـه جاده‌های اصلـی و فرعـی از آن عبور می کننـد به 140 رسـید. بـه این ترتیب در حـال حاضر بیش از 70 درصـد کشـورهای جهـان درگیـر این پروژه هسـتند و همیـن موضـوع میـزان اثرگـذاری ایـن پـروژه را نشـان می‌دهد.
اگرچـه در طـرح اولیه این جـاده که حدود 5 سـال قبل طراحـی شـد، عبـور آن از ایران نیز مد نظر قـرار گرفته بود، امـا در ادامـه ایـن بخش منتفی شـد و تغییر کـرد البته این احتمـال وجـود دارد کـه برای سـال جاری میلادی توافق شـود تا یکی از مسـیرهای فرعی راه ابریشـم از داخل ایران عبـور کنـد. ایـن موضـوع می‌توانـد تاثیـر به‌سـزایی در شـکوفایی و توسـعه اقتصادی ایران داشته باشد و بیش از 4 میلیون شغل به‌طور مستقیم و غیر مستقیم ایجاد کند.
اجـرای پـروژه راه ابریشـم نیـاز قابل توجهی بـه فولاد دارد، طبیعتـا فـولاد مـورد نیـاز بـرای اجـرای آن در سـایر کشـورها بـه جـز چیـن، از فولادهـای تولیدی کشـورهای نزدیک به مسـیر تامین میشـود؛ البته در این سـال‌ها چین اقـدام به خریـداری چندین کارخانه فولادی در کشـورهایی کـه جـاده ابریشـم از آن عبـور می‌کند از جمله پاکسـتان و صربسـتان کرده تـا به این ترتیـب تولید فـولاد ساخت چین Made in China ولـی خـارج از سـرزمین اصلـی را گسـترش دهـد. بـا توجه به مـوارد بیان شـده می تـوان نتیجه گرفت کـه درصـد قابل توجهی از تولید فولاد چین در سـال 2021 بـه مصرف داخلی این کشـور خواهد رسـید.
علاوه بر این موضوع، اجرای پروژه راه ابریشـم در سـایر کشـورهای دنیا کـه این جـاده از آن عبور خواهد کرد میتواند تاثیر بسـزایی در مصرف فولاد برجای بگذارد.
قراضه بازار سنگ آهن را تعدیل می کند؟
بهـای سـنگ آهن در دنیـا بـه میزانـی افزایـش یافتـه کـه حتـی حاشـیه سـود فولادسـازان را تحـت شـعاع قرار داده، بنابرایــن نمی‌تــوان انتظــار داشــت کــه ایــن رونــد صعـودی قیمـت چنـدان ادامـه دار شـود، بـرآورد میشـود کـه ایـن رنج‌هـای قیمتـی پایـان 3 مـاه اول سـال 2021 ادامـه دار باشـد و در اواخـر مـاه سـوم سـال 2021 یعنـی مارس، بهای سنگ آهن وارد فاز کاهش شود. در نیمـه مـاه فوریـه(11 تـا 17 فوریـه مصـادف بـا 23 تـا 29 بهمـن) تعطیـات سـال نـوی چینـی یـا همـان عیــد شــکوفه هــای چیــن برگــزار میشــود و بخــش عمـده‌ای از فعالیت‌هـای ایـن کشـور از چنـد روز قبـل تـا چنــد روز بعــد تعطیــل خواهنــد شــد. تــا پیــش از ایــن تعطیـلات قیمـت سـنگ آهـن در نزدیکـی نـرخ فعلـی نوسـان خواهـد کـرد. وضعیت این بـازار پـس از تعطیالت سـال نـوی چیـن وابسـتگی زیـادی بـه نتیجـه نشسـت سـران کنگـره خلـق چیـن دارد، البته نبایـد انتظار داشـت کــه بهــای ســنگ آهــن مجــدد وارد افزایــش شــتابانی شــود. حتــی اگــر تصمیمــات کلانــی بــرای توســعه اقتصـادی داخلـی چیـن نیـز گرفتـه شـود کـه نیـاز بـه سـنگ آهـن داشـته باشـد، انجمـن آهـن و فـولاد چیـن بـه عنـوان بالاتریـن تشـکل دولتـی و تصمیـم گیـر در زمینـه آهـن و فـولاد چیـن سیاسـتی اتخـاذ خواهـد کـرد کــه قیمــت ســنگ آهــن را کنتــرل کنــد. بخشــنامه جدیـدی کـه دولـت چین تصویـب کـرد و از ابتدای سـال 2021 واردات قراضـه را آزاد کـرد، نیـز می‌توانـد در کنتـرل رونـد قیمتـی سـنگ آهـن اثرگـذار باشـد. در واقـع اگـر چیـن بتوانـد آهـن قراضـه وارد کنـد تـا حـدی قیمـت سـنگ آهـن تعدیل میشـود. البتـه نبایـد از ایـن موضوع نیـز غافـل شـد کـه در حـال حاضـر دنیـا بـا محدودیـت منابـع آهـن قراضـه روبـرو اسـت، صـادرات آهـن قراضـه بسـیاری از کشـورها محـدود شـده و حتـی ایـن احتمـال وجـود دارد کـه ایـالات متحـده آمریـکا نیـز در دور جدیـد ریاسـت جمهـوری بایـدن، محدودیت‌هایـی در صـادرات آهـن قراضـه بـه وجـود آورد تـا بـه ایـن ترتیـب از صنایع فــولادی ایــن کشــور حمایــت کنــد. در مجمــوع بایــد گفـت کـه در حـال حاضـر سـنگ آهـن در اوج قیمتـی قـرار دارد و بنابرایـن نمی‌تـوان انتظـار داشـت کـه در میان مدت این روند افزایشی قیمت در این بازار ادامه یابد.
