کیوان جعفری طهرانی، تحلیلگر ارشد بازارهای بین المللی فولاد و سنگ آهن در یادداشتی به ماهنامه پیام آوران معدن و فولاد تحلیلی از تاثیر تحریم ها بر فولاد ایران داشت و عملکرد این صنعت را در این دوره مناسب دانست.
صنعت فولاد از جایگاه ویژه ای در اقتصاد ایران برخوردار است. فولاد و صنایع وابسته به آن در سال های اخیر و با توجه به کاهش درآمدهای نفتی کشور در پی تحریم های بین المللی توانسته اند نقش بسزایی در ارزآوری برای کشور ایفا کنند. از این رو بر اهمیت و اثرگذاری این صنعت بیش از پیش افزوده شده است. در همین حال عملکرد مثبت صنایع فولاد کشور در سالهای اخیر و تاثیر آن بر رشد اقتصادی کشور، موجب شد تا این صنعت در دوره جدید تحریم های ایالات متحده و از همان سری نخست در لیست تحریم ها قرار گیرد. در هر نوبت نیز محدودیت های بیشتری بر پیکره آن فرود آمده با این وجود در سال ۲۰۱۹، آمار مثبت و درخشانی از عملکرد صنعت فولاد کشور به ثبت رسیده است.
از سال ۱۳۹۷، تحریم های دوباره ای از سوی ایالات متحده آمریکا و در ادامه سایر کشورها علیه ایران، اعمال شد. تحریم های دور جدید با جدیت بیشتری اعمال شدند و صنایع فولاد، پتروشیمی نفت، حمل و نقل دریایی، بیمه، بانک، صنایع خودرو و سایر صنایع با اهمیت و اثرگذار در اقتصاد کشور را مورد حمله قرار دادند. طی این نزدیک به دو سالی که از شروع مجدد تحریم ها می گذرد، ۴ مرحله ایران تحریم شد و هر مرتبه صنعت فولاد جزو آن قرار داشت اولین دوره این تحریم ها از ۱۵ مرداد ماه سال گذشته آغاز شد و از همان ابتدا صنعت فولاد کشور، در لیست تحریم ها قرار گرفت.
این صنعت همچنین در ۱۳ آبان ماه سال ۱۳۹۷، در اردیبهشت و دی ماه سال ۱۳۹۸ نیز، مجددا در معرض تهدید قرار گرفتند. با وجود تمام فشارهای ناشی از تحریم، عملکرد صنایع فولاد کشور را در سال جاری، در حوزه تولید و صادراتی می توان مثبت و حتی درخشان ارزیابی کرد. حضور نام صنعت فولاد کشور در لیست تحریم های ایالات متحده، نشان از اهمیت و اثرگذاری صنایع فولاد کشورمان دارد. بدون شک ایالات متحده نیز بر این باور بوده و هست که صنعت فولاد ایران، طی سال های اخیر عملکرد مثبتی از خود به نمایش گذاشته است؛ در نتیجه تحریم این صنعت که سهم بسزایی در توسعه اقتصادی کشورها بر عهده دارد، می تواند ضرری بر بدنه اقتصاد ایران وارد کند. توجه به این نکته ضروری به نظر می رسد که ایران در جایگاه دهمین فولادساز دنیا قرار دارد. همچنین باید تاکید کرد که ایران در سال ۲۰۱۹ توانست بیشترین رشد ظرفیت را در بین کشورهای پنجم تا دهم بزرگ تولیدکننده فولاد دنیا، به خود اختصاص دهد.
نگاهی به کارنامه صنعت فولاد کشور طی چهار سال اخیر نیز، رشد و شکوفایی این صنعت را به خوبی تصویر می کند. صادرات فولاد ایران به صورت جدی و
حرفه ای از سال ۱۳۹۵ آغاز شد و مورد توجه قرار گرفت. صادرات محصولات با کیفیت فولادی ایرانی به بازار بین المللی زمینه شناخته صحیح این صنعت کشور را در دنیای رقابت، فراهم آورد. همین موضوع نیز زمینه رشد و شکوفایی هرچه بیشتر آن را فراهم آورد تا جایی که ایران از چهاردهمین تولیدکننده بزرگ فولاد دنیا در جایگاه دهمین تولیدکننده فولاد برتر جهان قرار گرفت. در طول این چهار سال، نه تنها دیگر وابستگی به واردات فولاد نداریم، بلکه کشورمان به عنوان یکی از کشورهای مطرح صادرکننده فولاد دنیاء مطرح شده است. بنابراین می توان اذعان کرد که این بخش صنعتی، عملکرد مثبتی را از خود به نمایش گذاشته است، هر چند که در نتیجه همین کارنامه درخشان، در معرض تهدیدهای بین المللی و تحریم های جدی قرار گرفت.
کارنامه درخشان فولادی ها در سایه مدیریت قدرتمند
دلایل متعددی را می توان برای موفقیت صنعت فولاد کشور نام برد. اما بدون تردید یکی از اصلی ترین و اثرگذارترین این دلایل را باید حضور مدیران با سابقه با سواد و دلسوز در راس شرکت های حوزه معدن، صنایع معدنی و فولادی کشور دانست. در سایه تدبیر این مدیران، امکان بروز خلاقیت و نوآوری فراهم آمد. هم افزایی در حوزه های مختلف حاصل شد و در ادامه رشد و شکوفایی این مجموعه ها را به دنبال داشت. استفاده از نیروی انسانی متخصص و متعهد را باید از دیگر دلایل اصلی و اساسی در موفقیت این صنعت، دانست.
نگاهی به سال آتی فولاد
با توجه به شرایط سیاسی حاکم بر کشور، انتظار می رود این تحریم های بین المللی همه جانبه در سال آتی نیز ادامه یابد. در چنین شرایطی باید بومی سازی و داخلی سازی صنعت فولاد که از چندی پیش آغاز شده، با جدیت ادامه یابد. با وجود تلاش های بسیاری که برای داخلی سازی تجهیزات و مواد اولیه مورد نیاز در صنعت فولاد انجام گرفته؛ برخی کالاها همچنان وارداتی هستند که از جمله مهم ترین آنها می توان به الکترود گرافیتی اشاره کرد. البته فعالان صنعت فولاد، الکترود گرافیتی را پس از پیش بینی تحریم ها وارد کردند و امید است در سال ۲۰۲۰، کمبودی برای آن نداشته باشیم، اما باید برنامه ریزی لازم برای تامین الکترود گرافیتی در سال ۲۰۲۱ از هم اکنون انجام شود.
توجه به این نکته ضروری به نظر می رسد که انتظار می رود با تداوم روند تشدید تحریم علیه ایران و صنعت فولاد کشور، صادرات فولاد دشوارتر از گذشته شود. در واقع محدودیت های بیشتری برای حضور فولاد ایران در بازارهای هدف بین المللی پدید می آید. بنابراین باید هوشیارانه برای حفظ این بازار کوشید و حتی در صدد ایجاد بازارهای جدید برآمد.
از مهم ترین مشکلاتی که با وجود تحریم ها در مسیر صادرات پیش آمد، دشوار شدن جابجایی پول است. محدود شدن شرایط پرداخت، خریداران را با چالش مواجه می کند و از رغبت آنان برای خرید محصولات ایرانی می کاهد.
روش استاندارد پرداخت هزینه کالا در تجارت های بین المللی، اعتبار اسنادی است که برای ایران قابلیت استفاده ندارد. همین محدودیت فعالیت صادرکنندگان ایرانی را سخت تر می کند.
علاوه بر این خریدار از زمانی که کالا در کشتی بارگیری می شود تا به مقصد برسد و تخلیه شود، استرس دارد. این موضوع نیز صادرات ایران را تحت تاثیر قرار می دهد با این وجود همچنان برخی کشورها و شرکت ها تمایل دارند فولاد ایران را با وجود محدودیت ها خریداری کنند. در واقع کیفیت قابل قبول فولاد ایرانی و قیمت مناسب آن، زمینه این علاقمندی را ایجاد کرده است. با این وجود باید اذعان کرد که تحریم ها هزینه دارند و باعث می شود ما کالایمان را با قیمت کمتر از قیمت جهانی به فروش برسانیم و نباید این واقعیت تلخ نادیده گرفته شود.
مقابله با تحریم در سایه همکاری با تیمی حرفه ای
صادرات در شرایط تحریم بسیار دشوار است و به تیمی حرفه ای نیاز دارد. ما شاهد آن هستیم که در تحریم هایی که در دی ماه امسال اعمال شد، اسم چندین شرکت بخش خصوصی که در صادرات فولاد اسلب از فولاد مبارکه و واردات الکترود گرافیتی درگیر بودند، در لیست تحریم ها عنوان شد. این موضوع حکایت از آن دارد که ایالات متحده به شدت و با دقت، صادرات فولاد و واردات مایحتاج آن را رصد می کند. بنابراین ما نیز باید صادرات و واردات مرتبط با این صنعت را با مهارت بیشتری در دستور کار قرار دهیم. این اقدام باید به متخصصان تجارت بین الملل سپرده شود. انتظار نمی رود همه افراد که تخصص لازم در حوزه بازرگانی و فروش فولاد را دارند، همچنان بتوانند به تنهایی در عرصه بین المللی در مقابله با تحریم ها مقابله کنند.
برای مدیریت این اقدام باید از مشاوره افراد خبره بهره گرفت. توجه به این نکته ضروری به نظر می رسد که بنا به گزارشاتی تیمی متشکل از ۲۵۰ تا ۳۰۰ نفر کارشناس در وزارت خزانه داری ایالات متحده آمریکا، در خصوص تحریم های ایران فعالیت و تحقیق می کنند تا راه های صادرات ایران را بیش از پیش مسدود کنند و راهکارهای جدیدی برای تحریم پیدا کنند. ما نیز باید در چنین شرایطی متقابلا قبول کنیم که دانش در مقابل دانش قرار می گیرد. ضعف اطلاعاتی در چنین شرایطی به شکست و ضربه به صنایع ایران منجر می شود. تلاش در جهت مقابله با تحریم ها و کشف مسیرهای تازه، به حفظ و ماندگاری بازار تجارت جهانی فولاد کشور در سال ۹۹ کمک می کند. در نهایت باید خاطرنشان ساخت، با توجه به شرایط موجود می توان نسبت به عملکرد مثبت صنایع فولاد کشور در سال ۲۰۲۰ امیدوار بود. اما حفظ این روند موفقیت آمیز در سال ۲۰۲۱، با نگرانی همراه است. بنابراین فعالان و تصمیم گیران این صنعت باید تمام تلاش خود را کنند که اگر به هر علتی تامین مالی دشوارتر از گذشته شد یا حتی صادرات نیز سخت تر از قبل شد، باز هم بتوانند با هم افزایی و ایجاد ارزش افزوده، سال ۲۰۲۱ را پشت سر بگذارند.
