با افزایش تنش بین امریکا و جهان بر سر افزایش تعرفه‌های واردات فولاد و آلومینیوم به این کشور و حتی خطر بروز یک جنگ تجاری، انتظار می‌رود سازمان تجارت جهانی که با هدف تنظیم قوانین تجارت بین‌المللی و رفع اختلاف‌های بین اعضا شکل گرفته، واکنش چشمگیری از خود نشان دهد، اما آنچه این روزها بیشتر شنیده و خوانده می‌شود حکایت از انفعال این سازمان دارد، آن هم در شرایطی که قدرت‌های اقتصادی جهان با یکدیگر در اختلافی بی‌سابقه به سر می‌برند.
به گزارش صمت، سازمان تجارت جهانی ۱۱ دی ۱۳۷۳ (اول ژانویه ۱۹۹۵) در ژنو سوئیس تاسیس شد. چارچوب آن تجاری، قانونی و بین‌المللی و هدف برپایی آن، تنظیم قوانین تجارت بین‌المللی و رفع اختلاف اعضا بود، با این هدف که سطح زندگی اعضا ارتقا یابد، اشتغال کامل در کشورهای عضو ایجاد شود، تولید و تجارت توسعه یابد و از منابع جهانی به طور بهینه بهرهبرداری شود. دستیابی به توسعه پایدار با بهرهبرداری بهینه از منابع و حفظ محیط‌زیست و همچنین افزایش سهم کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه‌یافته از رشد تجارت بین‌المللی، از دیگر اهداف تشکیل این سازمان بود.
انتقادهای سابق
با این تفاسیر همواره انتقادهای زیادی به سازمان تجارت جهانی وارد بوده و هست و منتقدان به عملکرد این سازمان، آن را تریبونی معرفی می‌کنند که کشورها به وسیله آن می‌توانند مطالبات شرکت‌های خود را به کرسی بنشانند. منتقدان همچنین می‌گویند هیچ کشوری به اندازه امریکا در استفاده از سازمان تجارت جهانی برای گشودن بازارهای خارجی و دفاع از صنایع داخلی فعال نبوده است.
این سازمان همچنین متهم است که بدون توجه به حقوق کارگران و حفظ محیط زیست، از قدرت خود برای واداشتن کشورها به فسخ سایر موافقتنامه‌ها و لغو قوانین ملی به عنوان بخشی از مسئولیتش استفاده می‌کند، با این استدلال که چنین «محدودیت‌هایی» موانعی در مقابل تجارت جهانی هستند. اینگونه مواضع، سازمان تجارت جهانی را نزد طرفداران محیط‌زیست و فعالان حقوق کارگری نامحبوب کرده است.
انتقادهای جدید
آنچه به تازگی این سازمان را در معرض انتقادهای بیشتری قرار داده، موضع منفعلانه‌ای است که در مقابل سیاست‌های اخیر امریکا از خود نشان می‌دهد؛ سیاست‌هایی که از افزایش تعرفه‌های واردات فولاد و آلومینیوم به این کشور به عنوان بزرگترین واردکننده فولاد دنیا سرچشمه می‌گیرد. ترامپ رقیبی مانند چین و شریک استراتژیکی مانند کانادا و مکزیک را از این تعرفه‌ها مستثنا نکرد و حتی در نشستی که به تازگی با گروه۷ در کانادا داشت، با وجود مخالفت شریکان همچنان سرسختانه بر موضع خود پافشاری کرد. در این بین آنچه مورد تردید قرار می‌گیرد، جایگاه سازمان تجارت جهانی به عنوان نهادی است که با هدف تنظیم قوانین تجارت بین‌المللی و رفع اختلاف بین اعضا به وجود آمده اما در چنین بحبوحه‌ای و در شرایطی که احتمال بروز یک جنگ تجاری می‌رود هیچ اقدام درخور توجهی از آن سر نزده است. انفعال سازمان تجارت جهانی زمانی بیشتر به چشم آمد که چین از امریکا به این سازمان شکایت برد.
این در حالی است که بنا بر اطلاعات وب‌سایت سازمان تجارت جهانی، امریکا از زمان تاسیس این سازمان، عضو آن بوده و از امضاکنندگان موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت به شمار می‌آید. این موافقتنامه توسط ۲۳ کشور در سال ۱۳۲۷ خورشیدی(۱۹۴۸ میلادی) در ژنو تهیه شد و در اصل، بخشی از یک پیش‌نویس منشور سازمان تجارت جهانی بود اما با وجود پیشتازی امریکا در عضویت در سازمان‌ها و قراردادهای تجاری بین‌المللی، این کشور قوانین سازمان تجارت جهانی را نقض می‌کند و با وجود اعتراض اعضای سازمان تجارت جهانی، هیچ واکنشی از خود نشان نمی‌دهد.
احتمال تضعیف سازمان تجارت جهانی
کیوان جعفری طهرانی؛ کارشناس ارشد بین‌الملل در حوزه معدن و فولاد و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با صمت، این تناقض از سوی سازمان تجارت جهانی را تشریح کرده و می‌گوید: امریکا سازمان تجارت جهانی را دور می‌زند و آشکارا برخلاف آنچه عرف سیاسی و تجاری است، رفتار می‌کند. این کشور با افزایش تعرفه‌های واردات فولاد و آلومینیوم، سازمان تجارت جهانی را در موضع ضعف قرار داده است.
وی افزود: البته هنجارشکنی‌های او به صنایع معدنی محدود نمی‌شود. امریکا در رابطه با اوپک هم ساختارشکنی کرده و این کار را با افزایش ظرفیت تولید نفت خود انجام داده است. هم‌اکنون ۳ غول بزرگ تولیدکننده نفت امریکا به نام‌های شِل، اکسون موبیل و شِورون روزانه ۱۰.۷ میلیون بشکه نفت تولید می‌کنند در حالی که این کشور تصمیم دارد تا پایان امسال میلادی(دی) با گذر از ۱۱ میلیون بشکه در روز، تبدیل به نخستین تولیدکننده نفت جهان شود و این هدف را دنبال می‌کند که روسیه را به عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت خارج از اوپک و عربستان سعودی را به عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت داخل اوپک کنار بزند. این در حالی است که پیش‌تر رتبه نخست در اختیار عربستان، رتبه دوم در اختیار روسیه و رتبه سوم در اختیار امریکا بود. با این حرکت امریکا جایگاه عربستان را به‌دست خواهد آورد و مسئله اینجاست که اگر بزرگترین صادرکننده نفت جهان خارج از اوپک باشد، جایگاه این سازمان ضعیف خواهد شد.
جعفری طهرانی ادامه داد: همین روش را امریکا درباره سازمان تجارت جهانی در پیش گرفته است. شکایتی هم که چین به سازمان تجارت جهانی درباره امریکا داشته، بسته به واکنشی است که این سازمان به آن نشان می‌دهد و البته من بعید می‌دانم سازمان تجارت جهانی در برابر امریکا موضع شدیدی بگیرد.
وی همچنین گفت: هدف اصلی سازمان تجارت جهانی، توسعه و رشد تجارت جهانی با باز کردن مرزها، کاهش تعرفه‌های گمرکی و ایجاد قوانین گمرکی مشترک است اما سیاست‌های ترامپ برخلاف آن چیزی است که سازمان تجارت جهانی تعیین کرده است.
به باور من کشورهایی که از این مشکل آسیب می‌بینند، ممکن است در صورت اتحاد بتوانند سازمان تجارت جهانی را وادارند که به امریکا پیشنهاد دهد از موضع‌گیری خود عقب‌نشینی کند. اکنون برخی کشورها دست به اقدامات تلافی‌جویانه زده‌اند که می‌تواند گام مهمی به شمار‌اید اما سازمان تجارت جهانی نمی‌تواند به طور مستقیم کاری کند که امریکا از موضع خود عقب‌نشینی کند، مگر اینکه به شمار کشورهای معترض اضافه شود و همزمان اعتراض خود را اعلام کند و در نهایت همگی به اعمال تعرفه‌های تلافی‌جویانه علیه امریکا اقدام کنند.
مشاور پروژه‌های چرخه فولاد کشور به صمت گفت: به تازگی نروژ هم اعتراض خود را به سازمان تجارت جهانی ارائه کرده که نشان می‌دهد شمار کشورهای متحد در اعتراض به امریکا رو به افزایش است، هر چند هر قدر این اتفاق پررنگ‌تر شود، به سلب اعتبار سازمان تجارت جهانی دامن می‌زند و این احتمال می‌رود که در شاخص‌های بورس کشورهای عضو تاثیرگذار باشد.ا
این تحلیلگر افزود: در واقع با خدشه بر اعتبار سازمان تجارت جهانی، کشورهای بیشتری به خود اجازه می‌دهند مشابه امریکا نسبت به اعمال عوارض خارج از عرف در رابطه با واردات و صادرات کالاهای مختلف اقدام کنند و در نتیجه کشورهایی که مایل به ورود به سازمان تجارت جهانی هستند، اشتیاق و انگیزه خود را از دست می‌دهند. ایران هم برنامه داشت که به این سازمان ملحق شود که به دلیل تحریم‌هایی که در دوره گذشته وجود داشت، موفق نبود و با دور جدید تحریم‌ها هم ممکن است این اتفاق نیفتد اما واقعیتی که در این بین وجود دارد این است که حضور در یک سازمان بین‌المللی وقتی خوب است که به معنای حمایت سازمان از اعضا باشد، در غیر این صورت اگر عضوی همانند امریکا، چین و سایرین بتوانند سیاست‌های کلان این گونه سازمان‌ها را تحت تاثیر قرار دهند، اهمیت آن سازمان‌ها نزد اعضای کنونی و احتمالی آنها کم می‌شود.
منبع: روزنامه صمت