فراز و نشیب های صنعت فولاد جهان در سال 2024
کیوان جعفری طهرانی کارشناس ارشد بازارهای بین‌المللی در مطلبی در شماره جدید (شماره ۴۱) ماهنامه تحلیلی صنعت، معدن و تجارت کارخانه بهفراز و نشست های صنعت فولاد جهان در سال ۲۰۲۴ پرداخته است.
در سال 2023 تغییرات اقتصادی بزرگی در صنعت فولاد رخ داد. چنانکه در ششم فوریه آن سال زلزله ترکیه رخ داد و امکانات زیربنایی این کشور از جمله صنایع فولاد را تحت تاثیر قرار دارد. هرچند صنعت فولاد ترکیه در زلزله مذکور مستقیما مورد هجمه قرار نگرفت ولی جالب اینکه بعد از یک هفته از وقوع زلزله فولادسازان اعلام کردند که تنظیم کوره‌ها بهم خورده و ناچار به توقف موقت آن هستند. بنابراین حدود یک ماه روند تولید فولاد در ترکیه کاهش یافت و این کشور را که دارای جایگاه هفتم دنیا در صنعت فولاد است و توانسته بود در سال 2022 با تولید 40 میلیون تن فولاد حتی برزیل را پشت سر بگذارد، در ماه فوریه سال 2023 به مقام دهم سقوط کرد و ایران که قبلا در جایگاه دهم قرار داشت به جایگاه نهم ارتقا یافت. در آن زمان، عده ای از افول ترکیه و صعود ایران ابراز خرسندی می‌کردند که معتقدم موفقیتی که ناشی از ضعف رقیب باشد ارزشمند نیست. چنانکه بعد از چندماه ترکیه توانست به جایگاه قبلی خود بازگردد!
تاثیرات جنگ غزه بر صنعت فولاد
جنگ غزه در هفتم اکتبر نیز حادثه دیگری بود که بر صنعت فولاد اثرگذار بود. اگرچه اسراییل و غزه هیچکدام از تولیدکنندگان برجسته فولاد دنیا نیستند، اما در سال 2022 افزایش 25 درصدی تولید فولاد اسراییل قابل توجه بود و توانست تولید فولاد خود را از 8/1 میلیون تن در سال 2021 به 3/2 میلیون تن در 2023افزایش دهد. در غزه نیز یک کارخانه کوچک فولادی با تولید سالیانه 250 هزار تن محصولات نوردی وجود داشت که شمش فولاد به عنوان محصول اولیه آن از کشورهای دیگر وارد می‌شد و در سال 2021 مورد اصابت موشک اسراییل قرار گرفت و ظرفیت تولیدش به نصف کاهش یافت و در طول جنگ غزه بطور کلی منهدم شد. همچنین طبق آمارها، معیشت حدود 10 درصد از جمعیت 2 میلیون نفری غزه تا قبل از جنگ اخیر به همین صنعت کوچک فولادی وابسته بوده است.
دست دوستی چین به سوی امریکا
بعد از جنگ غزه، تغییرات خاصی در صنعت فولاد ایجاد نشد، تا اینکه نشست بایدن و شی جین پینگ در نوامبر 2023 در سانفرانسیسکو برخلاف انتظار منجر به دراز شدن دست دوستی چین به سوی امریکا و با حسن نیت امریکا روبرو شد. بنابراین محدودیت دو کشور برای واردات محصولات مختلف از بین رفت. چرا که تنش های سیاسی و تعیین عوارض برای واردات ملزومات صنعت فولاد در هر دو کشور در راستای جنگ سرد توانست تاثیرات منفی قابل توجهی بر اقتصاد هر دو کشور وارد کند. مشابه وضع این عوارض وارداتی یا CVD را در کشورهای همسایه نیز شاهدیم. به عنوان مثال تعیین عوارض 30 درصدی در نیمه سال 2023 برای واردات میلگرد در عراق تاثیرات بدی بر کار نوردکاران کشور گذاشت. همچنین ترکیه در اوایل ژانویه 2024 نیز عوارض تنی 175 دلار بر واردات مفتول تعیین کرد که تاثیر بدی بر صنعت نوردکاری ایران خواهد داشت.
پیش بینی وقوع جنگ در تایوان
اتفاق بعدی، انتخابات ریاست جمهوری تایوان است که در نیمه اول ژانویه 2024 انجام شد و پیش‌بینی می‌شود رییس جمهور جدید این کشور دوران سختی را در پیش داشته باشد. چراکه عده‌ای برای این کشور پیش‌بینی وقوع جنگ کرده‌اند. این جنگ قطعا لطمه شدیدی بر صنعت و زیرساخت‌های تایوان خواهد زد و تاثیر زیادی بر تولید ناخالص ملی کشورهایی مانند چین و امریکا و متحدان امر یکا مانند ژاپن و کره جنوبی خواهد داشت. این در حالی است که 7/16 درصد از تولید ناخالص ملی چین و تنها 7/6 درصد از تولید ناخالص ملی امریکا در این جنگ تحت تاثیر قرار می‌گیرد. البته به شخصه معتقدم چین هوشیارتر از آن است که بخواهد جنگ جدیدی در جنوب شرق آسیا راه بیندازد که هزینه و ضرر و زیانی بالغ بر 10 تریلیون دلار بر اقتصاد جهان تحمیل خواهد کرد.
رشد اقتصادی 2/5 درصدی چین در سال 2023
در حال حاضر پیش‌بینی بازار چین به عنوان بزرگترین تولیدکننده و مصرف کننده فولاد در جهان قدری دشوار است. ولی معتقدم بیشترین تصمیم‌سازی چین هنگام نشست دوقلو است که در هفته نخست ماه مارس هر سال رخ می دهد و باید منتظر نتایج آن باشیم. چین توانست در ماه دوازدهم میلادی سال گذشته رشد اقتصادی 2/5 درصدی را ثبت کند. هرچند شاخص خرید آن نسبت به ماه‌های قبل نزولی بود، ولی میزان تولید ناخالص داخلی این کشور به رقم خوبی رسید و توانست هدف 5 درصدی را پشت سر بگذارد. به گمانم چین برای سال 2024 تولید ناخالص داخلی حداقل 5 درصد را تایید می‌کند که شاید به 5 و نیم هم برسد. اگر درباره تنش های تایوان اتفاقی بین چین و تایوان رخ ندهد و جنگ جدیدی در منطقه ایجاد نشود، شاهد بازار مناسبی برای سال 2024 در زمینه کلیه محصولات فولادی و فلزات خواهیم بود.
صدمات جدی کاهش صادرات فولاد ایران
درخصوص ایران نیز باید بگویم که سیاست‌های وضع شده در کشور در سال جاری منجر به توسعه نشد و وضع قوانین جدید تاثیرات منفی بر روند صادرات محصولات چرخه زنجیره فولاد کشور گذاشت. صادرات بزرگترین منبع درآمدی بسیاری از شرکت های ایرانی است که اگر لطمه ببیند بسیاری از شرکت ها متضرر می‌شوند. امروز در شرایط عوارض صادراتی،در بندرعباس تعداد اسکله های خالی از اسکله های پر بیشتر است. چنانکه بنادر کشور منبع درآمدی بسیاری از مردم در این مناطق هستند که اگر این بنادر بیکار شوند آنها منبع درآمدی خود را از دست می‌دهند. بیکار شدن راننده‌ها نیز زیان دیگری است که کاهش صادرات در کشور به دنبال دارد و به طور خلاصه تمامی کشور از این موضوع آسیب خواهد دید. امیدوارم حاکمیت با سیاست‌گذاری های صحیح و پرهیز از وضع قوانین نادرست به توسعه صنعت فولاد کشور کمک کند. چراکه ادامه روند فعلی منجر به تخریب چهره کشور نزد رقبا و خریداران خواهد شد. لذا امیدوارم در سال 2024 وضعیت خوب و باثباتی در انتظار کشور باشد.
کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه عمان، امارات و عربستان سعودی برنامه‌های زیادی برای توسعه صنعت فولاد و کشورهایی مانند عراق، عمان و امارات نیز برنامه‌های زیادی برای توسعه بنادر خود دارند. عربستان نیز در استان شرقی خود به مرکزیت شهر دمام مدت‌هاست که صادرات عمده نفت را از دریای احمر انجام می دهد و طرحی برای توسعه بندر حاشیه خلیج فارس ندارد. سایر کشورهای منطقه نیز تلاش قابل توجهی برای ارتقای صنعت فولاد خود انجام داده‌اند. مثلا کشور عمان تولید 25 میلیون تن فولاد را برای افق 2040 در نظر گرفته و امارات برای سال 2030 برنامه افزایش تولید فولاد را در دستور کار قرار داده است، هر چند تاکنون بطور رسمی عددی را اعلام نکرده است . پیش بینی من این است که عربستان هم بتواند ظرفیت خود را به 30 میلیون تن برساند چراکه عربستان در سال گذشته میلادی 24 میلیون تن فولاد مصرف کرد که از این مقدار حدود 18 الی 5/18 میلیون تن را از تولید داخلی تامین کرد. دور از ذهن نیست این کشور با در پیش گرفتن طرح های توسعه موجود، حتی ظرفیت 35 میلیون تن را هم برای خود در پیش گرفته باشد، هرچند آن را بطور رسمی اعلام نکرده است. از سوی دیگر طرح توسعه بندر فاو عراق تهدیدی برای ایران به شمار می رود و می تواند جایگاه ایران به عنوان مسیر تزانزیت را به خطر بیندازد. امارات متحده عربی هم طرح توسعه بسیار بزرگی را در دست اقدام دارد و قصد دارد کانال دریایی به دریای عمان بزند که کل واردات و صادرات خود را خارج از خلیج فارس انجام دهد، هرچند هزینه زیادی برایش دارد ولی طی چندسال آینده محقق می شود. با این وصف، براساس شرایطی که در منطقه وجود دارد، ایران بعد از سال 2030 برای صادرات فولاد به مشکل برمی‌خورد و باید از امروز به فکر باشد.
کاهش تولید فولاد چین؛ فرصتی برای ایران
فراموش نکنیم که چین در سال 2023 بالغ بر 90 میلیون تن صادرات فولاد داشت. از سوی دیگر چین اعلام کرده است میزان تولید فولاد خود را در سال 2024 از یک میلیارد و بیست میلیون تن، حدود یک تا پنج میلیون تن کاهش می‌دهد و مصرف سرانه آن به علت تمهیداتی که برای توسعه بخش مسکن اتخاذ کرده، در سال 2024 بالغ بر 19 میلیون تن افزایش می یابد و کسری 10 الی 15 میلیون تنی را از محل صادرات تامین می‌کند. بنابراین پیش‌بینی می‌شود ظرفیت صادرات فولاد چین در سال جاری میلادی به 75 الی 80 میلیون تن کاهش یابد. هرچند که کاهش صادرات فولاد چین به راحتی از کشورهای دیگری مانند هندوستان و حتی روسیه جبران می‌شود، ولی این نیز شانسی برای ایران است تا صادرات خود را که در سال 2023 به کشورهای جنوب شرق آسیا کاهش یافته بود در این بازه زمانی از سر گرفته و افزایش دهد.
همچنین بارها اشاره کرده ام که صادرات ما به کشورهای جنوب شرق آسیا همچون تایلند و تایوان محصولات میانی خواهد بود و با توجه به اینکه عده‌ای تاکید دارند که صادرات محصولات میانی نباید انجام شود ولی با توجه به موضوع عوارض وارداتی که کشورها به ویژه کشورهای جنوب شرق آسیا برای محصول نهایی تعیین کرده‌اند، ایران چاره‌ای به جز صادرات محصولات میانی به این کشورها ندارد و نمی‌تواند محصول تمام شده را به این کشورها صادر کند. این موضوع بسیار مهمی است و البته به هوشمندی فولادسازان کشور نیاز دارد تا بتوانند از این فرصت استفاده کنند.
درباره مسیر پیش روی بنگاه های صنعت فولاد در کشور نیز باید بگویم که شرکت آهن و فولاد گل گهر کوره جدید خود را با 3 میلیون تن ظرفیت وارد مدار کرد که اتفاق خوبی است. ذکر این نکته را نیز لازم می‌داند که طرح‌های توسعه حوزه معدن و فولاد در کشور ما عملا تنها بر روی کاغذ قابلیت اجرایی دارند و همین که طرح وارد عرصه عمل شد مشکلات و موانع زیادی بر سر راه قرار می گیرد.
ضربات سنگین کمبود برق و گاز
کمبود انرژی برق در تابستان و گاز در زمستان لطمات زیادی را به روند تولید، فروش، صادرات و سودآوری شرکت ها وارد کرده است و حاکمیت و دولت باید فکری اساسی برای این معضل داشته باشند. به ویژه بحران کمبود گاز ضربات جبران ناپذیری را به بدنه صنعت وارد می کند. هرچند کمبود برق نیز لطمه زننده است اما گاز اهمیت بیشتری در روند تولید فولاد دارد. هرچند این نیز قابل ذکر است که بر اساس مطالعاتی که در خصوص محصولات فولادی داشته‌ام، دریافته‌ام که کمبود برق تاثیر بیشتری نسبت به کمبود گاز بر قیمت صادراتی محصولات داشته است؛ چراکه کمبود برق زمان طولانی‌تری داشته و گاهی به سه تا چهار ماه رسیده است؛ اما کمبود گاز مدت زمان کمتری داشته است. به ویژه که امسال زمستان چندان سردی نداشتیم و با مدیریت مصرف بهینه، کمبود گاز کمتر از سال‌های قبل بر صنعت فولاد اثرگذاری منفی داشت و کمبود برق نمود بیشتری در این زمینه پیدا کرد. از سوی دیگر، تامین سنگ آهن نیز از دیگر مشکلات فعلی صنعت فولاد در ایران است. متاسفانه ایران خیلی دیر به فکر تامین خوراک از منابع فراسرزمینی افتاد. این در حالی است که عربستان خیلی زودتر از ایران به منابع تانزانیا و کنیا دست پیدا کرد. در حال حاضر ضرورت تامین خوراک صنایع فولادسازی کشور از محل ذخایر هماتیت و تیتانو مگنت است که هنوز به درستی در رابطه با فرآوری آنها اقدام نشده است.
ضرورت فرآوری ذخایر هماتیت و تیتانو مگنت
در مورد افغانستان نیز اگر ایران تاکنون قادر به استفاده از منابع آن به دلیل شرایط سیاسی گذشته و حضور حال حاضر طالبان نبوده است اما نباید فراموش کنیم که راه حل رفع کمبود خوراک سنگ آهن در ایران از طریق منابع افغانستان نیست و اگر چنین شود نیز موقتی است. چون رقابت شدیدی میان کشورها و شرکت های مختلف بر سر منابع افغانستان وجود دارد. حاکمیت این کشور هیچگاه حمایتی از ایران نداشته است و ایران باید به فکر احیای منابع کشور و استفاده از روش‌های نوین برای احیا، تولید و فرآوری محصولات معدنی باشد و احیا و فرآوری منابع سنگ آهن هماتیت و تیتانو مگنت که ذخایر میلیارد تنی وجود دارد را در دستور کار خود قرار دهد. هرچند این روند هزینه فراوری بالایی دارد اما ارزش افزده بالایی نیز به همراه خواهد داشت.
