ایـران بـرای تبدیـل شـدن از وارد کننـده فولاد بـه صادر کننـده این محصـول اسـتراتژیک، راهی بـه درازای بیـش از نیم قرن پیمـوده و اکنـون در پـی ارتقاء جایـگاه خود در بیـن صادرکننـدگان بزرگ فولاد جهان اسـت. غلبه بر مشـکلات تولیـد، تامین مـواد اولیـه، برطـرف کـردن نیازهای صنایـع پائین دسـتی و گشـایش بازارهـای صادراتـی توفیقاتی بوده اسـت کـه مدیران و دسـت انـدرکاران صنعـت فولاد کشـور بـا برنامه ریزی هـای کالن، سـرمایه گذاری هـای عظیم و همـت والا به آن دسـت یافته انـد. بایـد بر ایـن نکته تاکیـد کرد که صنعـت فولاد ضمـن ایجاد فرصت هـای بی نظیر توسـعه و اشـتغالزایی، با رشـد صادرات و ارزآوری، عصـای دسـت اقتصـاد ایران در روزهای سـخت تحریـم بوده اسـت. در این گزارش نقطـه نظرات فعـلان اقتصادی و
کارشناسـان صنعـت فـولاد را دربـاره فرصت هـا و چالش‌هـای این صنعـت، نقش صنعـت فـولاد در افزایش صـادرات غیرنفتی، افـق پیـش روی فولاد ایـران و راهکارهـای افزایش صـادرات فولاد، مـی خوانید.
اوج گیـری صـادرات فـولاد ایران بـا وجود محدودیـت هـای تحریمی
داده های آماری منتشر شده توسط انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران حکایت از آن دارد که صنعت فولاد کشور در سال ۹۸ حرکت رو به رشد در خور تحسینی داشته است. بر اساس این آمارها تولید محصولات فولاد میانی کشور از جمله شمش، بیلت، بلوم و اسلب در سال گذشته با رشد حدود ۱۰ درصدی نسبت به سال ۹۷ به ۲۷ میلیون و ۲۴۰ هزار تن رسیده است. همچنین در سال 98 بالغ بر 20 میلیون تن محصولات فولادی شامل ورق، میلگرد، لوله و پروفیل و… نیز در کشور تولید شده که رشد ۶ درصدی تولید این محصولات را به نمایش می گذارد. تولید آهن اسفنجی نیز به عنوان یکی دیگر از محصولات صنایع فولاد در سال گذشته بیش از ۶ درصد افزایش داشته و به حدود ۲۸ میلیون تن رسیده است. بر اساس آمارهای این انجمن، صادرات فولاد کشورمان نیز در سال ۹۸ با افزایش چشمگیر ۲۲ درصدی رکورد جدیدی خلق کرده به نحوی که هزار تن رسید.
بیشترین رشد صادرات صنایع فولاد کشور در سال 98 به صادرات آهن اسفنجی اختصاص داشت که با افزایش ۷۷ درصدی به ۹۴۲ هزار تن رسید. آمارهای درخشان صادرات فولاد در سال 98 در حالی به دست آمده است که محدودیت های تحریمی تحت کارزار فشار حداکثری آمریکا بر صنایع فولاد کشور در این سال به اوج رسید و غلبه بر این محدودیت ها افتخار دیگری برای صنعت فولاد و اقتصاد ایران است.
تاثیـر اولیـه کرونا بـر صنعت فـولاد چین و پیامدهای آن
بررسی افق پیش روی تولید و صادرات فولاد ایران بدون آگاهی از تحولات بازار جهانی این محصول مهم صنعتی، میسر نیست.
کیوان جعفری طهرانی تحلیلگر ارشد بازارهای جهانی فولاد و سنگ آهن، وضعیت تولید و صادرات فولاد جهان در سال 2020 را این گونه توضیح میدهد: صنعت فولاد جهان در سال 2020 به شدت تحت تاثیر پاندمی کرونا قرار گرفت. چین اقتصاد دوم دنیا و بزرگترین تولیدکننده و مصرف کننده فولاد جهان، کانون اولیه این ویروس بود و این کشور از دسامبر 2019 درگیر بیماری کرونا شد. این پاندمی در ژانویه و فوریه 2020 در این کشور به اوج رسید و به نقاط دیگر جهان هم تسری پیدا کرد. همه گیری کرونا، بحران اقتصادی و افت شدید قیمت فولاد در چین و دیگر کشورهای مهم تولیدکننده این محصول در جهان را در پی داشت و در حقیقت یک شوک بزرگ به بازار جهانی فولاد وارد و تقاضا و قیمت فولاد کاهش شدیدی را تجربه کرد.
شـوک جدیـد بـازار جهانـی فـولاد بـا افزایـش تولیـد و مصـرف فـولاد در چیـن
به گفته جعفری طهرانی، غافلگیری بعدی زمانی اتفاق افتاد که چین توانست در سه ماهه سوم 2020 کرونا را کاملا کنترل کند و این درحالی بود که سایر کشورهای رقیب کماکان به شدت درگیر این بیماری بوده و هستند. برای مثال هندوستان سومین فولادساز بزرگ جهان هنوز هم به شدت درگیر کرونا است و وضعیت آمریکا و فولادسازان بزرگ اروپا نیز بهتر از هند نیست. با کنترل پاندمی کرونا در چین سرانه تولید و مصرف فولاد در این کشور به عنوان غول اول فولادسازی جهان دوباره افزایش پیدا کرد. بر این اساس قیمت فولاد در جهان با فشار تقاضای چین دوباره به مدار صعودی افتاد و پیش بینی می شود این مسیر صعودی در 2021 نیز با افت و خیزهای اندک ادامه داشته باشد. به این مساله این را هم بیفزائید که در سال 2021 با روند کنونی واکسن کرونا، شاهد خیز دوباره اقتصادهای بزرگ و افزایش تقاضای فولاد خواهیم بود.
مسـتعد شـدن بازار جهانـی و ایجاد فرصت هـای جدیـد بـرای صـادرات فـولاد ایران
وی افزود: مساله دیگری که بر قیمت جهانی فولاد در سال 2021 تاثیر گذار خواهد بود طرح های عظیمی است که باز هم کشور چین برای احیا و بهتر است بگوئیم احداث مسیرهای جاده ابریشم کلید زده است. برای تکمیل این مسیرها که با عبور از کشورهای مختلف از پاکستان و آسیای میانه و قفقاز و جنوب اروپا گرفته تا مسیرهایی که به بنادر دریای عمان و جنوب آفریقا منتهی می شود، زیربناهای جاده ای و ریلی و بندری باید احداث شود و این امر به معنای نیاز به مقادیر بسیار عظیم فولاد است. طبعا این وضعیت بازار جهانی فولاد را مستعد افزایش قیمت می کند و کشور ما نیز می تواند تا حدودی از این فرصت خصوصا در سه – چهار ماه آینده برای افزایش صادرات فولاد خود بهره مند شود.
تامیـن سـنگ آهـن؛ بـزرگ تریـن چالش صـادرات فـولاد ایران
این تحلیلگر ارشد بازار جهانی فولاد با بیان این که چالش بزرگ صنایع فولاد ایران برای افزایش صادرات و رشد سهم خود در بازار جهانی تامین مواد اولیه است، گفت: در طرح جامع فولاد بیشترین کسری کشور برای توسعه صنایع فولاد در سنگ آهن و بالغ بر 22 میلیون تن است و با وجود ظرفیت مازاد در تولید کنسانتره و گندله به دلیل کمبود سنگ آهن نمی توانیم از ظرفیت کنسانتره و گندله خود به طور کامل استفاده کنیم و این کمبود در کنسانتره و گندله به کسری 11 میلیون تنی تبدیل می شود. تحریم، بعد مسافت و مشکلات حمل و نقل در کنار وجود مشتری و رقیب بسیار بزرگ و تشنه ای در بازار جهانی به نام چین هم مانع بزرگی است که تولیدکنندگان فولاد در ایران بتوانند سنگ آهن مورد نیاز خود را از استرالیا، برزیل، شیلی و حتی قزاقستان تامین کنند. بنابراین اگر ایران خواستار افزایش صادرات فولاد و گرفتن سهم بیشتر از بازار فولاد صادراتی جهان است باید برای غلبه بر چالش تامین سنگ آهن تمهیدات اساسی بیندیشد.
سـهم قابل توجه فـولاد در سـبد صادراتی کشور صنعت فولاد در کشور ما جزو صنایع مادر به شمار می رود با این حال این صنعت تفاوت های اساسی با سایر صنایع فولاد در کشورهای مطرح فولادسازی جهان دارد و به همین نسبت انتظار می رود نقش صنعت فولاد در افزایش صادرات، اقتصاد غیرنفتی و تحرک بخشی به صنایع پائین دست نیز متفاوت از سایر کشورها باشد. نگاهی به نمای کلی صادرات ایران در سال 98 حکایت از آن دارد که بر اساس اظهارات مسئولان اقتصادی، ارزش دالری مجموع صادرات کشور در سال گذشته بالغ بر۴۱ میلیارد و ۳۷۰ میلیون دلار بوده است. با وجود آن که آمار رسمی از ارزش صادرات فولاد در سال 98 در داده های آماری گمرک منعکس نشده اما ارزش مجموع صادرات فولاد کشور در سال 98 از سوی مرکز پژوهش های مجلس حدود 4 میلیارد دلار برآورد شده است. در هفت ماهه ابتدای سال جاری نیز صادرات فولاد ایران براساس اطلاعات منتشر شده در hellenicshippingnews حدود 1.5 میلیارد دلار تخمین زده می شود.
به این ترتیب می توان گفت صادرات فولاد از مجموع صادرات کشور در سال گذشته سهم حدود 10 درصدی داشته و در سالجاری نیز با شدت گرفتن تحریم تا ابتدای پائیز صادرات فولاد نسبت به سال قبل با کاهش مواجه شده است. سوال اینجاست که افزایش ظرفیت صادرات فولاد ایران چگونه حاصل شده و چه ویژگی های مثبتی موجب ایجاد مزیت صادراتی برای فولادسازان ایرانی شده است؟
