انگشت اشاره ترامپ حالا صنایع فلزی را نشانه گرفته تا با وضع تحریم های جدید روی فلزات، ارزآوری صادرات ایران را کاهش دهد. صنایع معدنی با سهم 20 درصدی در صادرات غیر نفتی، نقش بسزایی در ایجاد ارزش افزوده، اشتغال و ارزآوری دارند. این موضوع منجر شده با اعمال تحریم های جدید آمریکا، نگرانی فعالان این بخش درخصوص روند تولید و صادرات محصولات فلزی افزایش پیدا کند. این تحریم ها شامل صادرات آهن، آلومینیوم، فولاد و مس میشود. به زعم تحلیگران بخش بین الملل معدن و صنایع معدنی، راهی برای دور زدن تحریم ها وجود ندارد. چه بسا اینکه تجربیات گذشته نشان داده این دور زدن ها تنها به نفع عده ای خاص تمام شده است، بنابراین تنها راهکار ممکن انتخاب هوشمندانه مسیرهایی است که ریسک کمتری برای فعالان این بخش در شرایط تحریم داشته باشد.
کدام فلزات در معرض خطرند؟
آمار و ارقامی که از سوی تحلیلگران بخش بین الملل مطرح می شود از تاثیرگذاری جدی تحریم ها روی صادرات محصولات فلزی حکایت دارد. این تاثیرپذیری ها در بخش فولاد ، سنگ آهن و آلومینیوم بیشتر نمود پیدا کرده است. کیوان جعفری طهرانی، کارشناس ارشد بازارهای جهانی فولاد و سنگ‌آهن در گفت و گو با اصفهان زیبا توضیح می دهد: این تحریم ها روی صادرات فولاد تاثیرگذار خواهد بود، کما اینکه در سال 97 نیز به دلیل اعمال تحریم ها صادرات فولاد کشور 21 درصد کاهش پیدا کرد. در سال 97 صادرات فولاد 5میلیون و 540هزار تن برآورد شد و این در ح حالی است که در سال 96 افزون بر 7 میلیون تن صادرات داشتیم این یعنی صادرات فولاد کشور از لحاظ وزنی 21 درصد کاهش داشته است. جعفری طهرانی ادامه می دهد: در دور دوم تحریم‌ها ( 4 نوامبر) فولاد به عنوان یک کالای استراتژیک تحت تاثیر تحریم ها قرار گرفت و این یکی از مسائلی بود که منجر شد در سه ماهه چهارم 2018 و سه ماهه اول سال 2019 یعنی پنج‌ماهه پایانی سال 97 با کاهش صادرات فولاد مواجه شویم، به این ترتیب معدل صادرات فولاد در سال 97 حدود 21درصد از لحاظ وزنی نسبت به سال 96 کاهش پیدا کرد. وی می گوید: بیشترین صادرات فولاد در سال 97 به جنوب شرقی آسیا انجام شده و از مهر سال 97 شاهد نزولی شدن صادرات فولاد به اروپا بوده ایم. زمانی که در شهریور و مهرماه سال 96 یوروفر (انجمن فولاداروپا) عوارض وارداتی روی ورق گرم فولادمبارکه اصفهان اعمال کرد، صادرات فولاد توجیه ناپذیر شد و در این مقطع زمانی صادرات جدی به اروپا نداشتیم. در سال 97 نیز به دلیل نام فولاد در لیست تحریم های آمریکا اروپایی ها اولین کشورهایی بودند که عقب نشینی کردند و شاهد تاثیر این اقدام روی صادرات فولاد بودیم.
افزایش ریسک هزینه حمل دریایی
این کارشناس ارشد بازارهای جهانی فولاد و سنگ‌آهن اذعان می‌کند: تحریم های جدید بیشترین تاثیر خود را روی هزینه حمل دریایی خواهد گذاشت. حتی طی چند روز اخیر هم شاهد افزایش هزینه یک یا دو دلاری حمل دریایی از بنادر ایران بودیم. این تحریم ها ضریب ریسک هزینه حمل دریایی را افزایش خواهد داد. وی بیان می کند: طبیعتا خریداران محصولات صنایع معدنی و معدنی نیز احساس نگرانی کرده و عقب نشینی می کنند. البته ناگفته نماند که بیشتر محصولات معدنی و صنایع معدنی به چین صادر می شودو خریداران این محصولات نیز تجار خرد چینی هستند و نه تجار بزرگ شرکت های دولتی، بنابراین این خریداران جابه جایی پول را از طریق بانک های (آف شور) که خارج از قوانین بانکداری مرکزی چین است، انجام می دهند و می‌توانند از این موقعیت به نفع خود استفاده کرده و محصولات معدنی و صنایع معدنی ایران را ارزان‌تر خریداری کنند. از طرفی هم به دلیل افزایش هزینه حمل دریایی قیمت فوب کالا که قیمت تمام شده بارگیری کشتی است، کاهش پیدا خواهد کرد.جعفری طهرانی خاطرنشان می کند: صادرات سنگ آهن نیز تحت تاثیر تحریم های جدید قرار خواهد گرفت، صادرات کنسانتره سنگ آهن و سنگ آهن دانه بندی در سال 96 ، 18 میلیون و 200 برآورد شد و این در حالی است که با اعمال تحریم‌ها در سال 97 صادرات به 14 میلیون و 300 هزار تن رسید، یعنی در سال گذشته صادرات سنگ آهن از لحاظ وزنی 21 درصد کاهش داشته است. وی بیان می کند: افت صادرات در زمینه آلومینیوم هم اتفاق افتاد. ولی فراموش نشود که در این صنعت با معضل واردات مواد اولیه و تامین آلومینا مواجه هستیم. وی تصریح می‌کند:ظرفیت واقعی تولید الومیینوم بالغ بر 435 هزار تن است و تنها 60 درصد این ظرفیت استفاده می شود. این کاهش تولید به محدودیت تامین آلومینا در شرایط تحریم ارتباط پیدا می‌کند. حتی کارخانه آلومینای جاجرم نیز نمی تواند تمامی نیاز کارخانه های ذوب آلومینیوم را پاسخ دهد. اما نگرانی چندانی برای متاثر شدن صنعت مس از تحریم‌ها وجود ندارد، چون بیشترین صادرات مس به کشور چین انجام می شود و تحریم ها قیمت خرید این محصولات را تحت تاثیر قرار می دهد.
خودتحریمی ها شرایط را بدتر می کند
به گفته جعفری طهرانی، در شرایط کنونی تحریم‌های داخلی آسیب پذیری صنایع معدنی را دو چندان می‌کند. نمونه اش هم وضع عوارض صادراتی روی کالاهاست. سنگ آهن دانه بندی کنسانتره و گندله در سال 97 عوارض صادراتی 5 درصدی داشته و امسال براساس مصوبه دولتی این عوارض صادراتی 3درصد افزایش داشته و 8 درصد شده است . وی ادامه می دهد: این خودتحریمی ها صادرات را توجیه پذیر نمی کند. در شرایط تحریم، صادرات کالاها با مشکلات زیادی روبه رو است و وضع چنین قوانینی در داخل صادرات را کاهش خواهد کرد. این کارشناس ارشد بازارهای جهانی فولاد و سنگ آهن عنوان می‌کند: تحریم صادرات کالاها در شرایط سختی است و وضع این قوانین باعث میشود صادرات کاهشی شود. بالغ بر 95 درصد صادرات محصولات معدنی و صنایع معدنی به صورت مستقیم و غیرمستقیم توسط بخش خصوصی انجام می شود. بخش خصوصی قابلیت ریسک پذیری محدودی دارد، چون دسترسی به منابع مالی محدود دارد، بنابراین عقب نشینی بخش خصوصی بزرگ‌ترین ضربه و زیان ر ا به کشور وارد می‌کند. ما نمی توانیم تحریم‌ها را دور بزنیم. ما می‌توانیم با تحریم‌ها مقابله کنیم .جعفری طهرانی اذعان می کند: آمریکا برای برنامه ریزی به منظور وضع تحریم ها از نظرات صدها کارشناس خبره استفاده کرده است. این کارشناسان، اطلاعات تولید و صادرات کشور را در اختیار آنها گذاشته‌اند و این اطلاعات آنها را بابت وضع تحریم های جدید هوشیار کرده است. وی می‌گوید:تجربیات گذشته و روش‌های سابق نشان داده که دور زدن تحریم ها امکان پذیر نیست. این دور زدن ها به هیچ عنوان در رابطه با حمل و نقل دریایی صدق نمی کند. جعفری طهرانی اظهار می‌کند: آمریکایی ها با استفاده از دستگاه ( Purple TRAC ) و با استفاده از روشAIS (سیستم شناسایی اتوماتیک) می توانند به واسطه فرستادن امواج وی‌اچ‌اف رادیویی حتی در زمان خاموش بودن جی‌پی‌اس کشتی ها را جانمایی کنند و گزارشات لازم را ارائه دهند. وی می گوید: این دستگاه از طریق ماتریس‌هایی که تهیه می‌کند، با سازمان دریانوردی بین المللی ارتباط برقرار کرده و کد ثبت کشتی و مالکیت کشتی را ازطریق لینک اینترنتی دریافت می‌کند. به‌این ترتیب اطلاعاتی همچون جانمایی فعلی کشتی، تاریخچه کشتی و سابقه سفرهای قبلی کشتی، تناژ بار کشتی را به‌دست می آورد، بنابراین اصطلاح دور زدن تحریم ها معنایی ندارد. در وضعیتی که تحریم ها راه ما را سد کرده، باید از مسیرهای کناری وارد شویم. البته باید مسیری را انتخاب کرد که با وجود طولانی بودن ریسک کمتری داشته باشد.
اعمال تحریم های جدید از سوی ترامپ بلافاصله با واکنش سخنگوی وزارت امور خارجه ایران مواجه شده است. سیدعباس موسوی تصمیم اخیر رژیم ایالات متحده مبنی بر تحریم صنعت فلزات ایران را شدیدا محکوم کرد و گفت: این اقدام ایالات متحده مغایر تعهدات بین المللی این رژیم بوده و موجبات مسئولیت بین المللی آن را فراهم خواهد آورد.موسوی تصریح کرد: این تحریم همانند سایر تحریم های یک جانبه آمریکا مغایر اصول و قواعد اساسی روابط بین الملل بوده و مشخصا مغایر تعهدات بین المللی ناشی از منشور ملل متحد، بیانیه‌های الجزایر، معاهده مودت و قرار دیوان بین المللی دادگستری است که به دلیل اعمال متخلفانه بین المللی از طرق قضایی باید پاسخگو باشد. مسئولیت جبران خسارات واردشده بر عهده رژیم آمریکا خواهد بود.برخی فعالان بخش معدن وصنایع معدنی معتقدند تحریم معادن و صنایع معدنی مسئله جدیدی نیست که بخواهد روی این بخش اثر منفی بگذارد، چرا که به دلیل محدودیت در مبادلات مالی، جابه‌جایی پول و همچنین هزینه حمل و نقل و کشتیرانی، عملا بخش عمده‌ای از معادن در تحریم قرار داشت. محمدرضا بهرامن، رئیس خانه معدن ایران، به ایرنا می‌گوید: اینطور نیست که همه مصرف‌کنندگان معادن ایران تابع سیاست‌های خصمانه آمریکا باشند. با مدیریت مناسب اجازه نمی‌دهیم متقاضیان یا بازارهای ما آسیب بینند.وی تصریح می کند:علاوه بر بازارهای اروپایی، بسیاری از کشورهای منطقه نیز به مواد معدنی ایران نیاز دارند. ممکن است در صورت ایجاد مشکل برای صادرات مواد معدنی به کشورهای اروپایی، به سمت بازارهای جدید رو آوریم.
کمین رقبای فولاد برای افزایش صادرات
تولید تنها بخشی نیست که تحریم ها را مورد هدف قرار می‌دهد، بلکه در بخش استخراج و اکتشاف معادن فلزی نیز با مشکلاتی مواجه خواهیم شد. سهراب شرفی ، کارشناس معدن و صنایع معدنی به اصفهان زیبا می‌گوید: تحریم‌های جدید، معدن و صنایع معدنی را چه در حوزه اکتشاف معادن فلزات و چه در حوزه تولید تحت تاثیر قرار می‌دهد. امکان ندارد با وجود این تحریم ها بتوان بازارهایمان را حفظ کنیم. شرفی بیان می کند: به طور قطع برای نقل و انتقالات مالی و در حوزه حمل و نقل کالاها مشکلاتی ایجاد می شود و کشتی هایی که این محصولات را حمل می کنند تحت تاثیر قرار خواهند گرفت. وی تاکید می کند: اگر خودتحریمی ها نیز روی هر کالایی اعمال شود، همان صنعت رو به ورشکستگی خواهد رفت و این موضوع در رابطه با تحریم های خارجی نیز صدق می‌کند.این کارشناس معدن و صنایع معدنی اذعان می‌کند: به جز سنگ های تزیینی و ساختمانی سایر محصــــولات معدنی به دلیل نبـــــود زیرساخت‌های فرآوری، خام فروشی می‌شوند و بنابراین نگرانی زیادی بابت صادرات این دسته از محصولات وجود دارد. حتی در حوزه ماشین‌آلات مورد استفاده در معادن فلزی و صنایع معدنی نیازمند تامین قطعات یدکی هستیم که در شرایط تحریم دسترسی به این قطعات دشوار است، بنابراین علاوه بر اکتشاف و تولید در بخش استخراج نیز با مشکلاتی مواجه خواهیم شد.وی ادامه می دهد: این تحریم ها صد درصد صنعت فولاد را تحت تاثیر قرار می دهد، چون روسیه و هند رقبای قدری در صنعت فولاد هستند که می توانند صادرات خود را در چنین شرایطی افزایش دهند، بنابراین مشتریان خارجی رغبت چندانی برای خرید فولاد ایران نخواهند داشت. تولید فولاد در اصفهان نیازمند قطعات و ابزارآلاتی است که تامین آن یک ضرورت است. وی بیان می کند: شعارهایی که درخصوص بومی‌سازی در این صنعت داده می شود هم با تامین کامل این قطعات و ابزارآلات در داخل فاصله زیادی دارد. صنایع ما از همین شعارزدگی‌ها ضربه اساسی خورده‌اند. کشورهای دنیا در حوزه تولید، مصرف و خدمات به یکدیگر وابسته هستند. شرفی تصریح می کند: جزیره ای فکر کردن منجر به فراگیرشدن صنایع بیمار در کشور شده است. برفرض اینکه در بومی سازی تجهیـزات مورد استفاده در صنعـــــت فولاد پیشـــــرفت کرده باشیـــــم و باوجود زیرساخـــــت‌هایی که در کشور وجود دارد تولید به صورت کج دار و مریز انجام شود، اما در حوزه فروش و صادرات مشکلات جدی وجود دارد. وی اظهار می کند: در زمینه حمل و نقل قابل رقابت باسیار کشورها نیستیم و قیمت تمام شده محصولات صادراتی افزایش خواهد داشت. در این شرایط منفعت دورزدن تحریم‌ها نیز به جیب فرصت طلبان می رود و با راهکارهایی همچون دروزدن تحریم‌ها عده ای خاص نفع می کنند و ضرر آن به جامعه و کشور تحمیل می شود. وی اذعان می کند: بیشتر افرادی که راهکارهایی همچون دروزدن تحریم‌ها را در پیش می گیرند دلال هستند و سود مضــــــاعف مطالبه می کنند. با وجود فراگیر شدن تکنولوژی قدرت شناسایی هر کالایی افزایش پیدا کرده است و چنین رویکردهایی نتیجه بخش نخواهد بود. به گفته شرفی، باید برای حفظ صنایع با کشورهای دنیا تعامل کرد و در برخی مواقع نیز با احترام متفابل کارها را پیش برد.
مبنع: اصفهان زیبا