«مهندس کیوان جعفری طهرانی» یکی از اعضای هیئت‌مدیرۀ انجمن تولید‌کنندگان و صادرکنندگان سنگ آهن است. او به‌عنوان یکی از تولید‌کنندگان و صادرکنندگان قدیمی مواد معدنی و سنگ آهن شناخت کاملی از قوانین تجارت بین الملی و دریایی دارد، بطوریکه به عنوان مرجع اطلاعاتی در این حوزه شناخته می شود. ایشان، مشکل اساسی در این بخش را تحریم‌هایی می‌دانند که از فرصت، تبدیل به تهدید شده‌اند. به‌اعتقاد وی نبود ثبات در قوانین واردات و صادرات، یکی دیگر از معضلات مهم این بخش است. او معتقد است وقتی به‌خوبی با کشورها ارتباط برقرار کنیم، آنگاه نه تنها به‌راحتی می‌توانیم اقلام خود را برای فروش عرضه کنیم بلکه مایحتاج خود را با قیمت مناسب می توانیم تأمین نمائیم. در ادامه، گفت‌وگوی ما با ایشان از نظرتان می‌گذرد.
- در حال حاضر وضعیت تولید و صادرات محصولات معدنی در کشور چگونه است؟
طبیعتاً با تغییراتی که در دولت اتفاق افتاده، می‌توانیم شاهد این باشیم که روند صادرات مواد معدنی توسعه پیدا کند؛ یعنی نسبت‌به ارقام سال گذشته از شهریور‌ماه سال جاری تاکنون، با مدت مشابه سال پیش، ماهانه 10 درصد افزایش صادرات داشتیم، اما قبل از شهریور نسبت‌به همان مدت سال گذشته با کاهش صادرات روبه‌رو بودیم. این مسئله به‌دلیل جوّ روانی ناشی از انتخابات، تغییرات و تحولات پس از آن بود، ولی در کل، در حال حاضر با افزایش صادرات مواجه هستیم که یکی از پیامدهای آن، این است که برای نخستین‌بار اسکله‌های کشور، همچون بندرعباس (شهید رجایی)، امام خمینی (ره)، خلیج فارس (بارکو) و … دارای ترافیک شده‌اند.
- درحال حاضر چه کالاهای معدنی از کشور صادر می‌شود؟
در حال حاضر کالاهای معدنی مختلفی بطور فله از کشور صادر می‌شود که مهم‌ترین آنها سنگ آهن است. همچنین سنگ گچ ، کرومیت ، زغال سنگ و … از جملۀ این کالاها هستند. دیگر کالاهای معدنی تناژ زیادی ندارند که قابل بحث باشند. این محصولات اغلب به‌صورت کانتینری از کشور صادر می‌شوند. حمل با کانتینر نیز معضل خودش را دارد که تحریم‌های اعمال‌شده مهم‌ترین آنهاست. همان‌طور که می‌دانید از تیرماه سال جاری، ایالات متحدۀ آمریکا تحریم جدیدی را علیه کشور اجرا کرد که براساس آن لاینرهای خارجی که با ایران همکاری می‌کردند نیز تحریم شدند و این مسئله باعث شد تا صادرات این محصولات با کانتینر با مشکلات اساسی رو‌به‌روشود و هزینه‌های زیادی بر صادرکننده تحمیل گردد.
- به مسئلۀ تحریم اشاره فرمودید؛ به‌نظر شما تأثیر تحریم‌ها بر روند صادرات محصولات معدنی تا چه حد بوده است؟
توجه داشته باشید تحریم‌ها یک تهدید برای صادرات محسوب می‌شود؛ البته تحریم در شروع تهدید نبود، بلکه بعدها تبدیل به تهدید شد. ابتدا تحریم به ما فرصتی داد تا محصولاتی که احتیاج داریم را خودمان بسازیم. در نتیجه نباید انتظار داشت ادامۀ این تحریم‌ها سبب کار خلاقانه شود، بلکه همان‌طور که می‌دانید ظرفیت خلّاق هر انسان و هر کشور، ثابت است. برای مثال، در حال حاضر هنوز این کشور با وجود منابع طبیعی و خدادادی اقدام به واردات گندم می‌کند، در صورتی که کشورهایی همچون عربستان با محدودیت منابع طبیعی خود بزرگ‌ترین صادرکنندگان این محصول هستند. البته تنها 9 سال پیش توانستیم صادرکنندۀ گندم بطور محدود باشیم، اما بعد از آن، این روند متوقف شد. دلیل اصلی این معضل به‌صورت کارشناسی باید رفع شود تا راهکارهای مناسبی برای آن اجرا شود. کشور عربستان با به‌کارگیری فناوری پیشرفته برای کاشت گندم در بیابان‌های کاملاً برهوت و استفاده از امکاناتی که در دست داشت، توانسته به این مقام دست پیدا کند. از این موضوع می‌توان نتیجه گرفت که عربستان از توان و استعدادهای بالقوۀ کشورش و فناوری، نهایت استفاده را در تهیه و تولید و صادرات محصولات کشاورزی کرد. از این‌رو ما هم می‌توانیم؛ ایران با وجود توان فراوان و با در‌نظرگرفتن ثبات در قوانین و استفاده از دانش علم روز دنیا و ارتباط با کشورهای فعال در زمینۀ صادرات، خود می‌تواند به جایگاهی شایسته و برتر در صادرات محصولات غیر‌نفتی برسد؛ البته امیدوارم با تعاملات به‌وجود‌آمده در آیندۀ نه‌چندان دور با دیپلماسی مناسب این تحریم‌ها برطرف شود. باید توجه داشته باشید کشوری پیشرفت می‌کند که بتواند از تمام توان خود با توجه به علم روز دنیا به‌خوبی استفاده کند.
- علاوه‌بر مسئلۀ تحریم‌ها، در حال حاضر صادرکنندگان با چه مشکلاتی مواجه هستند و شما چه راهکارهایی در این زمینه ارائه می‌دهید؟
مسئلۀ مهمی که باید به آن اشاره کرد، به‌طوری‌که موارد دیگر را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد، مسئلۀ نبود ثبات قوانین و ملزومات تولید و تجارت است. یک صادرکننده و حتی وارد‌کننده باید از شرایط محیطی خود تا حد زیادی آگاه باشد، ولی متأسفانه تغییر قوانین، تعادل بازار را به‌هم می‌زند. برای مثال شما ارز را در نظر بگیرید؛ مهم نیست که نرخ ارز در حال حاضر چقدر است، اما صادرکننده باید بداند که در زمانی که قراردادِ معامله را بسته و در حال انجام آن است این شرایط تغییر نمی‌کند. در ابتدای سال جاری، عوارض صادرات سنگ آهن بطور موقتی تصویب گشت . شرایط رقابتی بازارهای صادراتی سنگ آهن به‌گونه‌ای نیست که خریداران برای خرید از صادرکنندگان ایرانی دچار محدودیت باشند، بنابراین صادرکنندگان و تجّار سنگ آهن نمی‌توانند، خلق الساعه عوارض صادراتی را تحمل کنند و به قیمت تمام‌شدۀ فروش خود تعمیم دهند. از این‌رو برای حفظ بازارهای صادراتی، چاره‌ای جز کاهش قیمت خرید از معدن‌داران نیست. موضوع کاهش عوارض صادراتی کنسانترۀ سنگ آهن و در مقابل آن، افزایش عوارض دریافتی از صادرات سنگ آهن دانه‌بندی‌شده در حالی به‌میان آمده که در حال حاضر به‌دلیل کمبود تولید کنسانتره، هیچ‌گونه صادراتی در حوزۀ این محصول نداریم، حال آنکه بخش بزرگی از صادرات در گروه سنگ آهن مربوط به سنگ آهن دانه‌بندی‌شده با عیار گوناگون است. اساس برنامه‌ریزی برای افزایش عوارض صادراتی سنگ آهن خام، در راستای سیاست‌های جلوگیری از خام‌فروشی بوده که از نگاه کلی مورد قبول فعالان این حوزه نیز هست؛ اما آنچه در این بین نیازمند اندکی تأمل است، چگونگی و زمان اجرایی‌شدن این طرح است. برنامۀ جلوگیری از صادرات سنگ آهن دانه‌بندی‌شده و تشویق به تبدیل سنگ آهن خام به کنسانتره و محصولات بالا دستی و صادرات آن، در صورتی می‌تواند به نتیجۀ مناسب دست یابد که قبل از افزایش عوارضِ صادراتیِ محصول یاد‌شده تسهیلات مورد نیاز برای راه‌اندازی و تجهیز خطوط تبدیل سنگ آهن دانه بندی به کنسانتره و نهایتاً گندوله و آهن اسفنجی در اختیار این شرکت‌ها قرار گیرد تا مجموعه‌های مورد نظر نیز فرصت تغییر و بهبود فرایند تولیدات خود را داشته باشند. به‌طور خلاصه می‌توان این‌گونه مطرح کرد که دولت باید با ثبات در قوانین و مقررات، زمینه‌های تقویت این بخش را فراهم کند و با وضع و تغییر پیوستۀ انواع عوارض و مقررات، فرصت رشد را نگیرد.
- از آنجایی که بسیاری از مواد معدنی و فلزی به‌وسیلۀ کشتی حمل می‌شوند، وضعیت فعلی بنادر ما را چگونه می‌بینید و آیا به‌نظر شما می‌تواند جواب‌گوی نیازهای فعالان این عرصه باشد؟
به‌نظر من یکی از چالش‌های اساسی در صادرات و واردات در کشور ما نبود برنامۀ توسعۀ بنادر است. بنادر ما ظرفیت و امکانات محدودی دارند و در مدت این چند دهه هیچ طرح توسعه‌ای نیز در بنادر نداشته‌ایم. همان‌طور که آگاهی دارید بندر شهید رجایی بندرعباس یک بندر قدیمی است که به‌وسیلۀ ایتالیائی‌ها پیش از انقلاب ساخته شد. اسکله بارکو (فولاد) نیز که توسط کره ایی ها اوایل انقلاب ساخته شد شامل یک خط نقاله برای بارگیری و تخلیه می باشد که این طرح، شامل یک خط اضافه نیز بود، اما متأسفانه خط اضافه که نقالۀ دوم بود هرگز اجرایی نشد و صرفاً به راه‌اندازی یک تسمۀ نقاله خاتمه یافت که بیشتر اوقات به‌دلیل کهولت سیستم بارگیری، پاره می‌شود و مشکلات عدیده‌ای را به‌وجود می‌آورد. از سوی دیگر، ظرفیت محدود بنادر نیز یکی دیگر از مشکلات این صنعت است که بیشتر سبب ایجاد ترافیک در بنادر می‌شود. دلیل این مسئله این است که هر کشتی جهت پهلوگیری برای تخلیه یا بارگیری بار می بایستی حداقل 15 روز زمان صرف کند؛ یعنی ترافیک تخلیه یا بارگیری افزایش پیدا می‌کند و از طرف دیگر ترافیک به‌وجود‌آمده در این بنادر، سبب تحمیل هزینه دموراژ ناخواسته کشتی به صادر یا وارد‌کننده می‌گردد که در رابطه با واردات این هزینه اضافی نهایتاً از جیب مصرف کننده می رود. این مسئله معضل اساسی در تجارت کشور است. در حال حاضر هزینۀ دموراژ بابت هر تن بین 4/5 الی 5/5 دلار می باشد که در هر صورت باید طرف ایرانی آن را بپردازد. در نتیجه به همین دلیل افزایش 10 درصدی صادرات بویژه در طول چند ماه گذشته به‌معنای افزایش درآمد و سود نیست بویژه به دلیل ترافیک بندری هزینه‌ای ناخواسته به وارد یا صادرکننده تحمیل می‌شود.
- به‌نظر شما آیا برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی می‌تواند کمکی به رفع برخی از چالش‌های صادرکنندگان باشد؟
در جواب این پرسش باید ابتدا به این موضوع اشاره کنم که ما چند نوع ورود توریست به کشور و برقراری تعامل بین‌المللی داریم. برای مثال حتی می‌توان به ورزش نیز اشاره کرد. همان‌طور که می‌دانید و اغلب ورزش‌دوستان در جریان آن هستند ایران در سال 1353 شمسی مصادف با سال 1974 میلادی، میزبان مسابقات آسیایی شد. در آن زمان بود که ورزشگاه آزادی ساخته شد و شبکۀ رادیو و تلویزیون رنگی به‌وجود آمد، چون قبل از آن تصاویر سیاه‌و‌سفید پخش می‌شد. در نگاهی کلی می‌بینیم این موضوع مقدمه‌ای شد که مجبور شوند برای میزبانی خوب و در سطح عالی، راه‌آهن، فرودگاه، هتل‌های 5 ستاره و… را بسازند یا توسعه دهند. به این صورت می‌توان نتیجه گرفت که همیشه ورود توریست به کشور سبب رونق و رقابت مثبت، هم در سطح داخلی و هم در سطح بین‌المللی می‌شود. برای مثال می‌توان به قطر نیز اشاره کرد. کشور قطر به‌دلیل مناسبات خود با ایران، طی سالیان گذشته به ایرانی‌ها ویزا نمی‌داد، ولی طی هفته‌های گذشته من خود جزو معدود ایرانی هایی بودم که توانستم به این کشور وارد شوم و امکانات بالقوه این کشور را به‌عنوان یک تاجر و سرمایه‌گذار ارزیابی کنم. به‌جرئت می‌توان گفت که این کشور پیشرفت چشمگیری داشته است و حتی میزبانی مسابقات جام جهانی 2020 را نیز بر‌عهده گرفته و به همین دلیل نیز امکاناتش را نیز توسعه داده است. از آن طرف هم امیرنشین دبی به‌خاطر اینکه عقب نماند، خودش را کاندید میزبانی از بزرگ‌ترین نمایشگاه بین‌المللی EXPO 2020 کرده و خود را وارد یک رقابت تنگاتنگ بین پاریس و استانبول برای دریافت این میزبانی کرده است.
حال در جواب پرسش طرح‌شده باید بیان کرد که مطمئناً چه برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی در داخل کشور و چه حضور تجار در نمایشگاه‌های خارج از کشور، تأثیر بسزایی در کم‌رنگ‌کردن برخی از چالش‌های فعالان این حوزه خواهد داشت. با برگزاری نمایشگاه، کشورها در رفت‌و‌آمد بیشتر و با ارتباط مستقیم با هم قرار می‌گیرند و به‌راحتی می‌توانند فرهنگ‌هایشان را رد‌و‌بدل کنند. این نوع روابط سبب آن می‌شود تا دو طرف اطلاعات درست، مستقیم و بدون واسطه‌ای را به یکدیگر انتقال دهند و باعث پیشرفت متقابل فرهنگ، صنعت، تجارت و … شوند.
اما به این نکته نیز باید توجه کرد که امکانات نمایشگاهی ایران، بسیار قدیمی و از‌کار‌افتاده است. می‌دانید که نمایشگاه بین‌المللی ایران در سال 1352 ساخته شده است که حداقل به 40 سال پیش برمی‌گردد که همچنان به همان شکل و ظاهر باقی مانده است.در آن زمان این نمایشگاه در سطح آسیا برتر بود، اما در حال حاضر به‌دلیل سال‌های زیادی که از عمر آن گذشته، بسیار افت کرده است. در چنین وضعی چه بهتر اینکه این نمایشگاه با استفاده از فناوری پیشرفتۀ بین‌المللی در جایی دیگر توسعه وتجهیز شود.
- شما به‌عنوان یک صادرکننده و تاجر، در حال حاضر جوّ و فضای خارج از کشور را نسبت به ایران چگونه ارزیابی می‌کنید؟
همان‌طور که اشاره شد با حذف تحریم‌ها، صادرات رونق خوبی خواهد گرفت. توجه داشته باشید ادامۀ تحریم‌ها هیچ‌گونه فرصت خوبی برای ما نیست و نخواهد بود، بلکه تهدیدی است که موجب می‌شود دیگر کشورها از ما پیشی بگیرند. متأسفانه این تأثیر ناخوشایند تحریم‌هاست که باعث شده نتوانیم آن‌طور که باید و شاید ارتباطات تجاری خوبی با دنیا برقرار کنیم. پس اگر تحریم‌ها ادامه یابد، منافع خوبی از صادرات نخواهیم برد. در نتیجه جهت رشد کشور می بایستی تمام تلاشمان برای رفع موانع موجود یعنی همین موضوع تحریم‌ها با ایجاد دیپلماسی و ارتباط مستقیم با جوامع امروزی برداریم.
- به‌نظر شما صادرات سنگ آهن ربطی به کمبود تولید فولاد دارد؟
در رابطه با صادرات سنگ آهن یک سئوال مطرح است: چرا سنگ آهن ایرانی با قیمت جهانی به کشور چین صادر می‌گردد و پس از تبدیل به شمش، بیلت وارداتی از چین به کشور، ارزان‌تر از محصولات داخلی است ؟ وقتی محصولی بیش از تقاضای داخل باشد به ناچار باید آن را صادر کرد. در حال حاضر حجم صادرات فولاد کشور در سطح پایینی قرار دارد که با ظرفیت‌های علمی و تخصصی که در این صنعت وجود دارد و با استفاده از دانش علمی و فناوری روز دنیا باید سطح فنی این مجموعه‌ها را ارتقا داد. تمام کارشناسان ما بهتر می‌دانند چرا هزینۀ تولید فولاد ما زیاد است. صنعت فولادسازی یک صنعت متمرکز و پیوسته است. در نتیجه به‌نظر من باید طرح‌های فولادسازی در ظرفیت‌های زیاد، همچون فولاد مبارکه را مد نظر قرار داد و طرح‌های تولید فولاد در مقیاس کوچک را به‌دلیل نبود صرفۀ اقتصادی اجرایی نکرد. دقیقاً همین کاری که امروزه غول بزرگ تولید فولاد جهان یعنی چین انجام می دهد. در طو ل چند سال گذشته چین نسبت به بستن کلیه کارخانجات فولاد سازی کوچک و پراکنده خود اقدام و تنها بصورت متمرکز برنامه تولید فولاد را دنبال می کند تا بتواند به رکورد تولید 1 میلیارد تن تولید تا سال 2020 برسد.
- به‌تازگی انتقادات فراوانی از طرف صادر و وارد کنندگان به شرکت کشتیرانی وارد می‌شود؛ معضلات اساسی در این زمینه چیست ؟
همان‌طور که می‌دانید کشتی‌های ایرانی نیز شامل تحریم شدند. در نتیجه بسیاری از صادر و واردکنندگان مجبور به استفاده از کشتی‌های خارجی شدند. کشتیرانی برای مقابله با این مسئله چند راهکار را به‌مرحلۀ اجرا گذاشت. یکی از این موارد تغییر
پرچم کشتی‌های ایرانی تحریم شده بود که پرچم کشور پاناما یا کشورهای مشابه را بر کشتی‌ها نصب کردند. از طرف دیگر چون کشتی‌ها به‌اسم های ایرانی مانند ایران مازندران یا ایران کرمانشاه، تحریم شده بودند، اسم‌های جدید و خارجی را بر بدنۀ کشتی‌ها نوشتند، اما این کار، کارشناسانه و حرفه‌ای انجام نشد. همان‌گونه که می‌دانید اسم کشتی موقع ساخت بر بدنۀ کشتی حک می‌شود و در این مورد حتی اسم قبلی به‌صورت کامل حذف نشد و به‌راحتی قابل خواندن بود. حتی Crew و پرسنل خارجی را که اغلب هندی یا فیلیپینی بودند نیز به‌کار گرفتند، ولی هنگامی که یکی از این کشتی‌ها وارد بنادر ایرانی می‌شد با وجود اینکه همه می‌دانستند این کشتی ها متعلق به کشتیرانی جمهوری اسلامی می باشند، ولی به‌دلیل اینکه پرچم آنها خارجی بود مانند کشتی‌های خارجی با آنان رفتار می‌کردند یعنی هزینه‌های Bunker و سوخت را بدون سوبسید و نرخ آزاد با آنها محاسبه می کردند. در واقع بابت تحریم ها یک کشتی خارجی محسوب شده، در صورتی که کشتی‌های ایرانی شامل برخی از تخفیف‌ها می‌شدند. خوب مسلماً اگر یک صادر یا وارد‌کنندۀ ایرانی از کشتی ایرانی استفاده کند به‌نفع و سود همه است؛ حتی در هزینۀ دموراژ نیز می‌شود با توافق و همکاری انتظار کاهش را داشت. پس از مدتی بار دیگر همین کشتی‌ها گرفتار تحریم شدند؛ به‌طوری‌که این بار هم با نام ایرانی و هم با نام خارجی جدید خود تحریم شدند. در حال حاضر 10 ها کشتی ایرانی در بنادر کشور زمین‌گیر شده و حتی برخی نیز در بنادر خارجی توقیف شده‌اند و نتیجتاً هم اکنون با افزایش غیر متعارف نرخ حمل دریایی از بنادر ابرانی به کلیه بنادر بین الملی مواجه هستیم.